خستين باري كه از «زيويه» نامي آورده شد در سالنامه آشوري مربوط به سارگن دوم است. وي به هنگام لشكركشي به سرزمين ماننا اعلام مي‌كند كه پس از تسخير پايتخت ماننايي‌ها يعني ايزيرتر و شكست پادشاه آنها به نام «ايرانزو» 2 قلعه مهم مركزي سرزمين ماننا بهنامهاي زيپيه(ايزيپيه ازيپنا) و آرماثيت را متصرف شد كه اغلب نويسندگان و پژوهشگران را عقيده بر اين است كه اين زيپيه همين زيويه فعلي است و احتمال دارد كه محل قلعه آرماثيت نيز در روستاي «قپلانتو» در 5 كيلومتري زيويه باشد. در ضمن چنان كه ميدانيم مسكن و مأواي ماننايي‌ها كه يكي از قبايل متحد با مادها بودند در جنوب درياچه اروميه و شمال كردستان فعلي بوده است. اين قلعه يك قلعه حكومتي بوده و گنجينه به دست آمده را دفينه‌اي ميداند كه در كنار جسد يك پادشاه سكايي گذارده شده است. از نظر كارشناسان سازمان ميراث فرهنگي كردستان سفالينه‌هاي به دست آمده و ديگر آثار كشف شده از اين قلعه باستاني نشان مي‌دهد كه از اواسط قرن هشتم قبل از ميلاد تا اوايل دوره هخامنشي، زندگي در اين قلعه وجود داشته و با به سلطنت رسيدن داريوش هخامنشي و تهاجم وي به سرزمين مادها زندگي در اين قلعه به پايان رسيده است.
* قلعه قمچقاي
قلعه قمچقاي در نزديكي روستايي به همين نام و روي يكي از كوه‌هاي بلند منطقه قرار دارد روستاي قمچقاي در 45 كيلومتري شمال بيجار در استان كردستان و در كنار رود قمچقاي واقع است. مردم قمچقاي و ديگر روستاهاي اطراف به زبان تركي آذربايجاني تكلم مي‌كنند موقعيت جغرافيايي اين قلعه از هيبت و عظمت خاصي برخوردار است؛ از يك سو به دره‌اي مشرف است كه در قديم به دره شاهان شهرت داشت و تيغه‌هاي بلند وهولناك اين كوه با پرتگاه‌هاي بلند، بالا رفتن از آن و رسيدن به دژ را بسيار دشوار مي‌كند از سوي ديگر اين قلعه، از جنوب غرب، جنوب شرق و شرق به پرتگاهي ديگر مشرف است اين قلعه از سمت شمال كه از ارتفاعكمتري برخوردار است، بقاياي ديواري عريض و محكم از سنگ لاشه با ملات و برج‌هاي نيم استوانه موجود است. دروازه قلعه نيز در اين سمت قرار دارد در اين قلعه سفال‌هايي از دوره اسلامي (قرن 6 و 7 قمري) به چشم مي‌خورد. بيرون قلعه و در سمت شمال‌غرب، بقايايي از ديواره‌ها و تراس بندي‌ها ديده مي‌شود. اين پشته از طريق پلكاني كه از سنگ كوه تراشيده شده با اراضي مرتفع شمالي مرتبط بودآب انباري كه به ارتفاع 1/40 متر در كوه ساخته شده، تونل با 42 پله راهرويي كه آن را هم دردل كوه حفر كرده‌اند، نشانه‌هاي ديگري از اهميت ويژه اين قلعه است.
* قلعه پالنگان
قلعه پالنگان در نزديكي روستايي به همين نام از توابع شهرستان كامياران در استان كردستان قرار دارداين قلعه در فاصله 800 متري جنوب شرق روستاي پالنگان در دره تنگيور و در محل چشمه‌هاي پرآب قرار دارد كه آثار و بقاياي اتاق‌ها، آتشكدهها و پل‌هاي قديمي آن نمايان است.قلعه زلم براي زمستان، قلعه مريوان براي پاييز، قلعه حسن آباد در تابستان و قلعه پالنگان در بهار ميهماندار حكومتيان بوده‌اند.
* عمارت وكيل
از جمله بناهاي ديدني و قديمي شهر سنندج عمارتي معروف به عمارت وكيل است كه در خيابان كشاورز قرار گرفته است. اين عمارت، ملك موروثي و شخصي خانواده «وكيل» است.
* عمارت مشير ديوان
اين عمارت در خيابان شهدا قرار دارد و شامل هفت حياط با فضاهاي مرتبط است و يك حمام خصوصي در داخل مجموعه دارد. هر يك از حياط‌ها نيز داراي آبنما هستند. عمارت توسط ميرزا يوسف مشيرديوان در دوره قاجار ساخته شده است و زيباترين ايوان با طرح كلاه فرنگ در سنندج متعلق به اين بنا است.
* حمام خان
اين حمام در ضلع شمالي بازار قديم سنندج در خيابان انقلاب واقع است. تزئينات داخل حمام و نقوش موجود بر روي ديوار آن در نوع خود بي‌نظير و جالب است. حمام در سال 1220 هجري قمري به دستور امان‌الله خان اردلان ساخته شده و بين حمامهاي باقي مانده از گذشته بزرگترين و زيباترين حمام شهر است.
* امامزاده هاجر خاتون(س)
اين امامزاده در خيابان صلاح الدين ايوبي در محله قديمي سرتپوله سنندج واقع است. بر اساس روايات موجود اين امامزاده شريفه، خواهر امام رضا(ع) است.
* امامزاده پير عمر(ع)
اين امامزاده در ضلع جنوبي خيابان امام خميني(ره) واقع شده و تاريخ ساخت آن سال 1046 هجري قمري است. امامزاده پير عمر را پسر بلافصل حضرت علي (ع) مي‌دانند.
* امامزاده پير محمد(ع)
اين بقعه در ميدان نبوت سنندج در بالاي تپه‌اي كه قبرستان قديمي شهر واقع شده است قرار دارد. اين بنا محل دفن امامزاده محمد بن يحيي(ع) مشهور به پير محمد است.
* خانه آصف(خانه كرد)
يكي از عمارات زيباي سنندج است كه موسس آن آصف اعظم(ميرزا علي نقي خان لشكر نويس) است. در چند سال اخير به موزه مردم شناسي تبديل شده (خانه كرد) و در خيابان امام واقع است.
* سنگ نبشته تنگيور
در 500 متري شمال غرب روستاي تنگيور در تنگه زينانه و در 45 كيلومتري شمال غرب شهر كامياران در بلندترين صخره كوه بقاياي كتيبه برجسته‌اي از سارگن دوم پادشاه آشور و در غرب آن نقش انسان برجسته‌اي به طول نيم متر ديده مي‌شود. قدمت اين كتيبه بيش از 3000 سال است.
نقش شاه به صورت نيمرخ، با كلاهي استوانه‌اي و شبيه باشلاق، پاي راست خود را در جلو و پاي چپ را عقب قرار داده است، دست راست شاه به طرف بالا بلند شده و دست چپ در مقابل شكم قرار دارد اين كتيبه به خط ميخي و به زبان آشوري باستان است .
* پارك جنگلي آبيدر
اين پارك در ضلع غربي شهر سنندج در دامنه كوه آبيدر قرار دارد. آبيدر در فرهنگ مردم منطقه جايگاه خاصي دارد و به دليل پر آب بودن چشمه سارها، قنات‌ها و وجود باغ‌هاي متعدد مانند امانيه و اميريه چنين ناميده مي‌شود. از زماني كه شهر سنندج بنيان نهاده شد، آب چشمه‌هاي آبيدر به شهر منتقل شد. هنوز هم قنات عمارت خسروآباد، آصف، وكيل، مشير و تعدادي از بناها، به نوعي از اين كوه سرچشمه مي‌گيرد.
* گنجينه تاريخ زاگرس
موزه را مي‌توان محل نگهداري آثار گذشتگان و نمايش و انتقال آنها به آيندگان، شناخت و نمايش سهم اقوام و ملل در فرهنگ و تمدن جهاني، ايجاد و تقويت تفاهم ميان ملل و اقوام دانست. موزه سنندج كه در مركز شهر سنندج در خيابان امام خميني(ره) واقع شده از جمله اين موزه‌ها است كه در مجاورت آن بناهايي چون خانه كرد، مسجد جامع و خانه مجتهدي قرار دارد .ساختمان موزه در اصل بخش بيروني عمارت ملالطف‌الله شيخ الاسلام است، اين عمارت از عمارت‌هاي باشكوه و اعياني شهر سنندج است كه از سوي ملالطف‌الله كه يكي از علماي بزرگ آن دوره و معاصر ناصرالدين شاه بوده، ساخته شده است.
* سرزمين نيلوفرهاي آبي
اگر تا به حال درياچه زريبار را كه خارج از كردستان با نام زريوار مشهور شده، نديده‌ايد، كافي است يك بار به مريوان و ساحل اين درياچه بزرگ برويد. چنان مجذوب خواهيد شد كه دلتان بارها هواي زريوار يا زريبار را خواهد كرد. براي ديدن زريبار كافي است به شهر مريوان در استان كردستان برويد. از آنجا كه تا زريبار كمتر از سه كيلومتر راه است. فاصله درياچه تا سنندج حدود 135 كيلومتر است. اين درياچه در ارتفاع 1285 متري از سطح دريا قرار گرفته و طولش حداكثر 5 كيلومتر و عرض آن حداكثر 5/1 كيلومتر است. حجم آب زريبار 30 ميليون متر مكعب و عمق متوسط آن 3 متر است كه در برخي نقاط تا 8 متر هم مي‌رسد. آب زريبار شيرين است و از جوشش چشمه‌هايي تامين مي‌شود كه در كف درياچه واقع شده‌اند بنابر اين هيچ رودخانه‌اي به زريبار نمي‌ريزد.
آب درياچه اغلب سبز مايل به قهوه‌اي كمرنگ است. زريبار در همه فصول زيبا است، حتي زمستان. در روزهاي سرد زمستان، سطح درياچه كاملاً يخ مي‌بندد به حدي كه مي‌توان روي آن راه رفت و موتورسواري كرد چشم‌انداز زمستاني درياچه بسيار تماشايي است. همچنين وجود نيلوفرهاي آبي با گل‌هاي سفيد در كناره‌هاي درياچه و علف‌هاي هفت بند و ني‌هاي بلند در قسمت جنوب شرق درياچه منظره‌اي رويايي به زريوار بخشيده است. نكته قابل توجه ديگر در مورد زريوار اين است كه هيچ رودخانه‌اي به اين درياچه وارد نمي‌شود و آب درياچه از ذوب شدن برفهاي كوه‌هاي اطراف و تعدادي چشمه‌هاي خودجوش در كف درياچه تأمين مي‌شود. در زمستان به علت برودت هوا و همچنين شيريني آب درياچه يك لايه يخ، سطح درياچه را به طور شگفت انگيزي مي‌پوشاند، ولي نزديك به 60 نقطه در اين درياچه يخ نمي‌زند و آن هم محل قرار گرفتن همين چشمه‌هاي خودجوش در درياچه است و اين گونه است كه مي‌توان در زمستان به وجود اين چشمه‌ها كه عامل تأمين‌كننده آب زريوار هستند پي برد
* منطقه اورامان
يكي از مناطق زيباي استان كردستان، منطقه اورامان است كه در شرق مريوان قرار دارد و داراي كوهستان‌هاي زيبا با پوشش جنگلي است. رودخانه بزرگ سيروان، از اين منطقه و دره اورامان عبور مي‌كند و به رودخانه دياله در عراق ميپيوندد.
روستاي اورامان تخت بدون شك معرف منطقه اورامان (اورامانات) است. زيبايي، شرايط اقليمي، مهندسي ساخت‌وساز و بسياري ويژگي‌هاي ديگر موجب شده است كه نام ماسوله كردستان را بر اين روستا بگذارند و اگر اين روستا نامي آشنا براي بسياري از ايرانيان نيست به دليل تبليغات كم، معرفي نشدن و اوضاع و احوال كردستان در بعد از انقلاب بوده است.
با عبور از ميان جاده‌هاي پر پيچ و خم و بعد از پشت سر گذاشتن راهي بس طولاني و طي مسيري طاقت فرسا به منطقه‌اي مي‌رسي كه اسم آن را اورامات تخت نهاده‌اند، عنواني كه به هيچ وجه بيانگر وضع منطقه نيست، چرا كه اين منطقه نه تنها تخت نيست بلكه با شيبي تند و وجود كوه‌هاي بسيار بلند از هر بيننده‌اي پذيرايي مي‌كنداين روستاي زيبا و شگفت انگيز در ارتفاع 1450 متري از سطح درياهاي آزاد قرار گرفته است و اقليمي معتدل و كوهستاني دارد. آب و هواي آن در فصل بهار و تابستان بسيار مطبوع و دلپذير است و زمستان آن بسيار سرد و طولاني است و در بعضي از سال‌ها بارش برف در اين روستا تا اندازه‌اي است كه براي چند روزي دسترسي به آن امكان‌پذير نيست. روستاي اورامان كه در دامنه رشته كوه‌هاي زاگرس و در ابتداي حوزه آبريز رودخانه سيروان واقع شده با توجه به معماري خاص و ويژگي‌هاي مختلف يكي از روستاهاي شگفت انگيز كشور است كه هر سال پذيرايي انبوه از مسافرين و گردشگران داخلي و خارجي است روستاي است در دل رشته كوه‌هاي زاگرس و ابتداي حوزه آبريز يكي از بزرگترين رودخانه‌هاي استان و در دل كوه‌هاي سر به فلك كشيده تمامي خانه‌هاي روستاي اورامان تنها با استفاده از سنگ و چوب ساخته شده و در ديوار منازل مسكوني سه تا چهار طبقه هيچ خبري از گل و سيمان نيست و مردان سخت كوش روستا از الهام از طبيعت منطقه كه برگرفته از كوه‌هاي سخت و خشن است و با دستان هنرمند خود به اين سنگ‌هاي بي‌جان زيبايي بخشيده‌اند و به شيوه‌اي كاملاً ديدني آنها را روي هم قرار داده‌اند و ضمن رعايت اصول مقاوم سازي خانه‌هاي سه تا چهار طبقه را بنا نهاده‌اند.
* ميهمان ما هستيد
به اورامان كه رسيديد، خيالتان آسوده كه شب بدون سرپناه نخواهيد ماند. پيشترها مسافران در مسجد مي‌ماندند يا ميهمان اهالي بودند. اما حالا شما مي‌توانيد در يك هتل سنگي و زيبا اقامت كنيد. اين هتل به تازگي و با استفاده از معماري محلي ساخته شده است.
* كلانه بخوريد
با آمدن فصل بهار، تنوع غذاهاي محلي در اورامان افزايش مي‌يابد، اين هم تنها به دليل روييدن گياهان بهاري است. يكي از اين غذاها كلانه است كه با نوعي خاص از گياهان كوهي يا پياز با خمير نان درست و سپس با روغن محلي چرب مي‌شود. اگر شما چربي دوست نداريد مي‌توانيد آش دوغ محلي ميل كنيد. علاوه بر اينها، غذاهاي ديگري همچون كوكوي كنگرو آش گيلاخه پخت مي‌شود. فراموش نكنيد كه اين نوع غذاها داراي خواص دارويي فراواني هستند. به قول اهالي اين غذاها حكيم هستند!
* صنايع دستي بخريد
دست خالي بازنگرديد. كلاش يا همان گيوه محلي، گليم، سجاده(موج، جاجيم )، شال و پارچه‌هاي پشمي، نمدمالي، زيورآلات محلي، حصير و سبد از جمله صنايع دستي هستند كه شما مي‌توانيد با خود ببريد. مردم اورامان علاوه بر مواد خوراكي به نوعي در تهيه وسايل زندگي خودكفا محسوب ميشوند. اگر دلتان خواست، علاوه بر اين صنايع مي‌توانيد عسل طبيعي و گردو نيز خريداري كنيد آن هم به قيمت عادلانه.
* هنرهاي سنتي
هنرهاي سنتي از ديرباز در ميان كردها رواج داشته و با توجه به شرايط خاص جغرافيايي از تنوع برخوردار بوده است. توليد اين آثار هم مصرف محلي دارد و هم از نظر اقتصادي در بهبود زندگي مردم منطقه موثر است.
مهم‌ترين هنرهاي سنتي كردستان عبارتند از: دست بافته‌ها، قالي، گليم، سجاده بافي (موج، جاجيم)، شال بافي و تهيه پارچه‌هاي پشمي، گيوه دوزي، نازك كاري، منبت كاري، معرق، سفال گري، نمدمالي، زيورآلات محلي، سوزن دوزي، قرقره بافي، قلاب بافي، گلدوزي، پولك و منجوق دوزي، حصير و سبد، بافت سياه چادر، فلز كاري و ساخت آلات موسيقي. وجود آب و هواي سرد در شش ماه از سال در بيشتر مناطق اين استان، موجب رويكرد بيشتر مردم به اين توليدات شده و بافته‌هاي زيبا و متنوع را به وجود مي‌آورد.
* قالي و گليم
قالي كردي از نظر كيفيت بافت به سه گروه تقسيم مي‌شود: فرش‌هاي سنندج: اين قاليچه‌ها كه از جذابيت و گيرايي خاص برخور دارند، بافتي ظريف دارند و اصالت و سادگي در طرح و رنگ آنها مشهود است. قاليچه سنندج از لحاظ سبك كاملاً متفاوت است و با محصولات ديگر نقاط ايران هيچ شباهتي ندارد. قدمت، كيفيت و ظرافت قالي سنندج به حدود سه قرن پيش يعني زمان تبديل شدن سنندج به مركز استان كردستان باز مي‌گردد.
فرش بيجار: ويژگي شاخص فرش بيجار، ساختار متراكم اين قالي‌ها است. بافت آنها به گونه‌اي است كه نمي‌توان آنها را تا كرد. در مراحل اوليه تجارت فرش، اين گونه فرش‌ها را «لول» مي‌ناميدند. اين كلمه بيانگر استحكام بيش از حد فرش‌هاي بيجار است. براي توليد اين فرش كه مانند تخته محكم است، يك پود بسيار ضخيم را علاوه بر يكي دو پود نازك، وارد بافت فرش مي‌كنند. اين عمل به صورت متناوب در تار و پود فرش تكرار مي‌شود.
* موج بافي
موج يا رختخواب پيچ بيشتر در مناطق روستايي و كمابيش در مناطق شهري مورد استفاده است. از موج در ماه‌هاي سرد سال به عنوان روانداز استفاده مي‌شود. اين پارچه براي پوشش تزييني كرسي نيز به كار ميرود و گاه آن را به عنوان پرده به درگاه مي‌آويزند و به اين وسيله از ورود سرما به داخل جلوگيري مي‌كنند. ماده اصلي موج پشم است.
* جانماز يا سجاده
جانماز يا سجاده توليد ديگر كارگاه موج بافي است. اين بافته چنان كه از نام آن بر مي‌آيد، زيراندازي براي اداي نماز است كه هميشه پاك و منزه نگه داشته مي‌شود و پس از انجام نماز جمع مي شود.
قطع جانماز كوچك و حدود 150×100 سانتي‌متر است و از دو تخته تشكيل مي‌شود. رنگ‌آميزي و نقش پردازي جانماز متاثر از جنبه معنوي كاربرد آن است و برخلاف موج كه داراي رنگ‌هاي شاد و متنوع است، تركيب رنگي آن از دو رنگ سياه و سفيد يا قهوه‌اي و سفيد تشكيل مي‌شود.
* نمد بافي
نمد بافي در كردستان با سابقه طولاني كردها در امر دامداري ارتباط تنگاتنگ دارد. مزاياي نمد به عنوان عايقي در برابر رطوبت، گرما و سرما و نيز استحكام قابل توجه اين فرآورده، آن را به وسيله مناسبي براي زندگي در كوهستان و مناطق سردي چون كردستان بدل ساخته است. از سوي ديگر ابزار كار براي ساخت نمد، ساده، محدود، ارزان و مواد اوليه آن همواره در دسترس بوده است. دو كاربرد عمد نمد در اين نواحي، يكي به عنوان تن پوش مردان (كوله بال و كه په نك) و ديگري به عنوان زيرانداز است. گاه از نمد به عنوان زير زين اسب و خورجين استفاده شده است.
* نازك كاري
شهر سنندج، مركز توليد صنايع چوبي مانند نازك كاري، معرق و منبتكاري است و مردمان آن از حدود 100سال پيش به خلق آثار هنري در اين زمينه اشتغال دارند.
* گيوه كشي
گيوه يا «كلاش» پاي افزاري راحت، مقاوم و ارزان است كه در جوامع كوچ نشين، روستايي و شهرنشين مورد استفاده قرار مي‌گيرد سادگي ابزار كار و در دسترس بودن مواد اوليه براي توليد آن و همچنين وجود نيروي كار در دسترس، موجب رواج پيشه گيوه كشي در كردستان به ويژه در ناحيه اورامانات شده است.
مراكز عمده توليد گيوه در كردستان، آبادي اورامانات و هجيج است و در قصبه نودشه، گيوه كشي از مشاغل عمده مردمان محسوب مي‌شود. كردستان و شهر سنندج سرزمين رنگ‌هاي زيبا لباس‌هاي كردي زنانه و مردانه سرسبزي و طراوت كوهستاني و مردمان ميهمان نواز است كه كمتر در برنامه‌هاي گردشگري ايرانيان قرار گرفته است امابه مسافران نوروزي توصيه مي‌شود در اولين فرصت بهاري سري به اين استان بزنند كه خالي از لطف و تماشا نيست.
* آماده پذيرايي از ميهمانان
21 هتل،19 مهمانپذير در سطح استان آماده و مهياي پذيرايي از هموطناني است كه كردستان را براي مسافرت نوروزي انتخاب كرده‌اند يا اينكه در مسير سفر قصد اقامت چند روزه در كردستان را دارند.تيمور خالدي كارشناس گردشگري استان با بيان اين مطلب افزود: براساس هماهنگي‌هاي به عمل آمده 300 منزل مسكوني استيجاري در شهرستان بانه در نظر گرفته شده است و پنج كمپ موقت اسكان هم در سطح استان پيش‌بيني شده است و اين درحالي است كه واحدهاي آموزشي به استعداد 1800 كلاس هم براي اسكان گردشگران در نظر گرفته شده است خالدي اضافه كرد: براساس آمار موجود شمار مسافران نوروزي كه نوروز 89 و تابستان امسال به كردستان آمدند 6 ميليون و 621 هزار و 658 نفر بوده است و مسافران مقيم هم يك ميليون و 994 هزار و 537 نفر بودند و اميدواريم كه نوروز 90 نسبت به نوروز 89 شاهد افزايش ورود مسافران نوروزي به كردستان باشيم. در اين استان همه و همه مصمم هستند كه لحظات و اوقات خوشي را براي گردشگران فراهم كنند و ثابت كنند كه بي‌جهت نيست كه به مهيمان‌نوازي شهره خاص و عام شده‌اند .پس منتظر شما نوروزيان هستيم.
گزارش: عرفان خادم
اورامان؛ روستاي پلكاني كردستان
اگر از طبيعت زيبا، خانه پلكاني و آب و هواي مطبوع روستاي ماسوله در استان گيلان بگذريم اين تبليغات است كه نام اين روستا را سر زبان‌ها انداخته است به طوري كه سالانه گردشگران بسياري از اقصي‌نقاط كشور از ماسوله ديدن مي‌كنند اما در غربي‌ترين منطقه كشور يعني اورامانات كردستان روستايي است كه طبيعت و موقعيتي به مانند ماسوله دارد و اگر بگوييم زيباتر سخن به گزاف نگفته‌ايم و گردشگراني كه از اين روستا باقدمت هزاران ساله ديدن كرده‌اند اين گفته را تأييد مي‌كنند.
كردستان متأسفانه با وجود طبيعت زيبا و آثار بديع باستاني و منابع طبيعي دلپذير و چشم‌اندازهاي زيبا هنوز براي ايرانيان ناشناخته مانده است.
روستاي اورامان
يكي از مواهب خدادادي و آثار باستاني زيبا و تاريخي كردستان، روستاي اورامان تخت است.
اگر زمستان از پيچ‌وخم‌هاي سخت و يخ‌زده جاده مريوان ـ اورامانات بگذري در پس آخرين گردنه، روستايي محصور در برف و مشرف بر رودخانه خروشان سيروان از دامنه كوه‌هاي زيبا و سر به فلك كشيده به چشم مي‌خورد كه زيبايي‌اش هر بيننده را به شگفتي وا مي‌دارد. اورامان‌تخت برخلاف نامش، روستايي است كه فقط بر بام خانه‌هايش مي‌توان سطحي صاف و تخت يافت. اين روستا كه در دامنه رشته‌كوه‌هاي زاگرس و در ابتداي حوزه آبريز سيروان واقع شده با توجه به معماري و ويژگي‌هاي منحصر به فرد خود يكي از روستاهاي شگفت‌انگيز كشور است.
معماري ويژه و برگرفته از شرايط منطقه، برگزاري آيين ويژه عروسي پيرشاليار كه هر سال در دو نوبت و در 45 روز گذشته از فصل زمستان و 45 روز گذشته از فصل بهار برگزار مي‌شود، فرهنگ غني و پوشش محلي مردم از جمله اين ويژگي‌ها است كه نام اورامان را جهانگير كرده است. اورامان‌تخت كه در ارتفاع 1450 متري از سطح آب‌هاي آزاد در 65 كيلومتري جنوب شرق شهرستان مرزي مريوان و 170 كيلومتري سنندج مركز كردستان واقع است، اقليمي معتدل و كوهستاني دارد. آب و هواي اين روستاي شگفت‌انگيز در فصول بهار و تابستان بسيار مطبوع و دلپذير است و زمستان آن بسيار سرد و طولاني است به طوري كه در بعضي سال‌ها بارش برف در روستاي اورامان به اندازه‌اي است كه براي چندين روز و حتي هفته‌ها دسترسي به آن امكان‌پذير نيست.
تمامي خانه‌هاي روستاي اورامان‌تخت از سنگ و چوب ساخته شده است و مردان سختكوش روستا با الهام از طبيعت زيباي منطقه و با دستان هنرمند خود به اين سنگ‌هاي بي‌جان، زيبايي بخشيده و به شيوه‌اي كاملاً ديدني آنها را روي هم قرار داده و با رعايت اصول مقاوم‌سازي، خانه‌ها را در دو يا چند طبقه بنا نهاده‌اند.
* پيشينه و وجه‌تسميه نام روستا
واژه اورامان يا هورامان از دو بخش هورا به معني اهورا و مان به معني خانه، جايگاه و سرزمين تشكيل شده است. بنابراين اورامان به معني سرزمين اهورايي و جايگاه و اهورامزدا يا سرزمين مهرباني است. هور در اوستا به معني خورشيد آمده و هورامان جايگاه خورشيد نيز معني مي‌دهد.
پسوند تخت هم به دليل پايتخت و مركزيت آن است و به روايتي ديگر اورامان در گذشته‌هاي دور شهري پرجمعيت و مركز حكومت اورامي‌ها بوده است.
اورامانات يكي از معدود مناطق ويژه در بخش صنايع دستي نيز به شمار مي‌آيد به طوري كه در گذشته‌هاي نه چندان دور مردم ساكن در اين منطقه پوشاك و مايحتاج خويش را در محل و با بهره‌گيري از مواد و منابعي كه در دسترس داشتند، تهيه مي‌كردند.
فضاي زندگي ساكنان روستا با محيط طبيعي آن و همچنين نحوه معيشت و فعاليت‌هاي اقتصادي آنان آميخته است به طوري كه در خانه‌ها علاوه بر محل استراحت و اتاق‌ها، مكاني براي قرار دادن دارهاي قالي و دستگاه‌هاي گليم و جاجيم‌بافي و حتي انبار غله و علوفه پيش‌بيني شده است.
اورامان‌تخت با باغ‌هاي سرسبز و زيبايش كه به صورت پلكاني و در بافت مسكوني و بعضاً در اطراف روستا قرار گرفته‌اند يكي از مناطقي است كه در توليد انار، انگور و گردو شهره است و بخشي از درآمد مردم روستا از اين محل و بخشي هم از طريق صنايع دستي تأمين مي‌شود كه متأسفانه براي معرفي اين مواد غذايي كه از كيفيت بسيار بالايي برخوردارند چنان كه بايد و شايد تبليغ و اطلاع‌رساني نشده است.
اورامان‌تخت از ديرباز تجليگاه موسيقي اصيل كردي اورامي بوده و موسيقي بين اهالي اين روستا جايگاهي قابل تأمل دارد.
* آيين پير شاليار
مقبره پير شاليار در اورامان تخت كه هر سال در فصول بهار و زمستان شمار بسياري از مردم اقصي‌نقاط كشور را براي نكوداشت و سالياد جشن عروسي پيرشاليار به اين روستا مي‌كشاند، از ديدني‌هاي روستاي اورامان تخت است. مردم محلي به آيين عروسي پير كه در آخرين چهارشنبه منتهي به 15 بهمن و در آخرين چهارشنبه منتهي به 15 ارديبهشت برگزار مي‌شود، كمسائي گويند.
شاليار (شهريار) پيري روحاني بوده كه در دل مردم اورامان‌تخت كردستان جاي داشته است و بهمن هر سال سالروز ازدواج او است و مردم اورامان به ياد او اين واقعه را جشن مي‌‌گيرند.
گويند در زمان‌هاي بسيار دور در بخارا پادشاهي زندگي مي‌كرد كه دختري داشت به نام «بهار ناز خاتون». اين دختر كر و لال بود و تمامي حكيمان آن دوران نتوانسته بودند بيماري او را درمان كنند.
از آنجا كه در منطقه اورامانات كردستان فردي به نام پيرشاليار زندگي مي‌كرد كه صاحب كرامات بود، اين خبر به بخارا مي‌رسد و شاه دخترش را همراه با برادرش و عده‌اي ديگر به منطقه اورامانات كردستان مي‌‌فرستد. آنها وقتي كه به نزديكي روستايي كه پير در آن زندگي مي‌كند مي‌رسند دختر پادشاه احساس مي‌كند كه گوش‌هايش شنوايي خود را به دست آورده‌اند و صداها را مي‌شنود و چون پادشاه بخارا اعلام كرده بود كه هر كس بيماري دخترش را درمان كند مي‌تواند وي را به همسري برگزيند، پيرشاليار قبول مي‌كند و چون از مال دنيا چيزي نداشت جشن عروسي را با كمك اهالي برگزار مي‌كند.
آيين باستاني پيرشاليار همانگونه كه ذكر آن رفت در دو زمان متفاوت 10 تا 15 بهمن و 15 ارديبهشت همزمان با جشن سده زرتشتي‌ها برگزار مي‌شود.
از اول بهمن هر سال در روستاي اورامان تخت جنب‌و‌جوش ويژه‌اي به چشم مي‌خورد كه نشان از نزديك شدن زمان آييني دارد كه صدها سال است مردم منطقه با اعتقاد و حساسيت بسيار سعي در برگزاري آن دارند.
به گفته اهالي روستا «شيخ مصطفي» مشهور به پيرشاليار پيري صاحب كرامات و از مقربين درگاه حضرت حق بوده است.
با توجه به روايت مختلف كه در اين زمينه نقل شده است، پير شاليار از انسان‌هاي صالح زمان زرتشت بوده كه پس از جهاد فراوان در راه خدا در اين منطقه چشم از جهان فرو بست و زيارتگاه او امروز به محلي براي راز و نياز مسلمانان منطقه تبديل شده است.
در مورد گذشته و تاريخ آيين كمساي سند‌هاي فراواني موجود است كه مستندترين آنها اين است كه مردم اين منطقه در سال‌هاي قبل از ظهور اسلام با توجه به آغاز فصل بهار در محل زيارت پير شاليار حاضر شده و با راز و نياز با خداوند متعال و دعاي خير براي سالي پر از سلامت و بركت راهي خانه باغ‌هاي خود ميشوند و از آن زمان تاكنون مردم اين منطقه اين آيين را هرچه باشكوه‌تر برگزار مي‌كنند.
هرچند كه معني واژه كمساي در منابع موجود به همكاري و مشورت باز مي‌گردد به همين دليل عده‌اي نيز معتقدند كمساي براي نشان دادن تعاون و همكاري مردم هر سال برگزار شده است. در اين آيين كه از ساعت 10 صبح آغاز مي‌شود همه مردم روستاي اورامان و روستاهاي نزديك در محل زيارتگاه پير شاليار جمع ميشوند و با دف‌نوازي و خواندن اوراد با خداي خود راز و نياز مي‌كنند و دراويش به ذكر و سماع مي‌پردازند.
در چهل و پنجمين روز بهار كه در تقويم رسمي كشور، روز گردشگري استان كردستان نامگذاري شده است اين آيين، با شكوه ويژه‌اي برگزار مي‌شود.
در هر حال اورامان جاذبه‌هاي بسياري دارد كه در قالب دوصد دفتر نگنجد و فقط ديدن آن مي‌تواند ما را از يك بهشت كوچك زميني بهره‌مند كند.
روستاي اورامان تخت سال 85 و در جريان سفر هيأت‌دولت به استان كردستان به عنوان يكي از مناطق نمونه گردشگري به ثبت رسيد و بعد از آن يك هتل بسيار زيبا و برگرفته از معماري منطقه به نام هتل سنگي اورامان ساخته شد كه پذيراي ميهمانان و گردشگران است.
گردنه زيباي ژالانه، گردنه مرتفع تته كه مشرف به خاك كردستان عراق و شهر حلبچه و منطقه شهرزور و درياچه دوكانان عراق است و همچنين درياچه زريوار مريوان، چشم‌انداز رودخانه خروشان سروان، امكان خريد از بازارچه مرزي و بازار شهر مريوان و ديدن آيين باستاني پيرشاليار همه و همه دلايل بسيار خوبي براي انتخاب و تعيين روز 15 ارديبهشت به عنوان روز گردشگري استان كردستان بوده است.
كردستان سرزمين رنگ‌هاي زيبا، لباس‌هاي كردي زنانه و مردانه سرسبزي و طراوت كوهستاني و مردمان ميهمان‌نواز است كه كمتر در برنامه‌هاي گردشگري ايرانيان قرار گرفته است. در نخستين فرصت بهاري سري به اينجا بزنيد خالي از لطف و تماشا نيست.
گزارش: عرفان خادم
يكي از عمارات زيباي سنندج است كه در مركز شهر واقع شده است. داراي سبك معماري زيبا و منحصر به فردي است كه در گچ بري ها، ارسي هاي قديمي، سنگ هاي تراشيده، آجرهاي تراش و طاق هايي هلالي و جناقي نهايت مهارت به كار برده شده به خصوص در قسمت تالار و ارسي كه در نوع خود بسيار هنرمندانه و زيبا ساخته شده است.
مشخصات بنا:
مساحت اين بنا4500 مترمربع مي باشد. تاسيس بنا در دوره صفويه است كه در دوره هاي صفوي متاخر ، قاجار و رضاخان قسمتهايي بدان اضافه شد .مؤسس آن آصف اعظم (ميرزا علي نقي خان لشكر نويس) است. در چند سال اخير به موزه مردم شناسي تبديل شده(خانه كرد) و در خيابان امام (شاهپور سابق) واقع است.
براساس نقل قولهاي مختلف احداث بناي اصلي عمارت آصف كه شامل تالار تشريفات است به دوران صفويه باز مي گردد . كه دردوره هاي بعدي بويژه دردوران قاجاريه وپهلوي بتدريج بخشهايي به آن افزوده شده است . سردرورودي بناي با نماي آجري كه به شكل نيم هشتي است براساس سبك باروك ايراني ساخته شده است تالار تشريفات آن ايوان ستوندار بااروسي پركار آن ازبخشهايي بسيار زيباي بنا محسوب مي شود عمارت داراي يك رشته قنات است كه اكنون آب آبنماي مقابل تالار ازآن تامين مي شود . بنا شامل تزئينات معماري همانند گچبري ، آينه كاري وكار چوب است درضلع جنو بغربي عمارت حمام مخصوص با سبك واسلوب معماري حمامهاي ايراني ساخته شده است كه داراي نقش هاي آهكبري مي باشد .مرمت اين بنا ازسال 1377 با عمليات حفاظتي سروع شد ودرسالهاي بعدي تا سال 1381 همچنان ادامه پپدا كرده است و قسمتهايي كه درآن آسيب ديده بود مرمت گرديد وهمچنين تزيينات آن نيز مرمت وبازسازي گرديد آهكبري هاي حمام خصوصي آن نيزكه ازبين رفته بود دوباره احياء شده است . همچنين سيستم آبرساني اين عمارت كه ازآب جاري و قنات مي باشد رها سازي واحياء شده است . درقسمت جنوبي ودرابتداي ورودبه عمارت ومسيردالان منتهي به حياط مركزي دري به سمت راست بازمي شود كه درگذشته حياط مستخدمين بوده وبا توجه به اينكه بخش هاي مختلف اين قسمت به كلي تخريب شده وهيچ آثار وشواهدي ازگذشته به جاي نمانده بود ، بامسقف نمودن بخش عمده اي ازاين فضا ي به وسيله گنبدهاي آجري واحياء نمودن حوض اصلي وساخت رواق دراطراف آن ، بخشي ازاين قسمت به نگارخانه وبخش ديگر آن تبديل به چايخانه سنتي مي شود با توجه به اتمام عمليات مرمتي دراين بنا وباتوجه به نفاست وارزش تاريخي بنا تاسيس موزه مردم شناسي غرب كشور ( خانه كرد) دراين بنا مورد توجه قرار گرفته است واين موزه همزمان با روز جهاني موزه وبزرگداشت ميراث فرهنگي افتتاح مي شود . دراين موزه مجموعه اي از شيوه هاي كار وزندگي مناطق كردنشين به معرض نمايش گذاشته مي شود .
اين تپه در روستاي زيويه، حدود 55 كيلومتري جنوب شرقي شهر سقز واقع واز محوطه بسيار وسيعي برخوردار است. طي كاوش هاي باستان شناسي در اين تپه، قلعه باستاني زيويه از زير خاك بيرون آمد. اين قلعه روي يكي از تپه هاي نسبتاً مرتفع منطقه ساخته شده و بر محيط اطراف اشراف كامل دارد.
در نخستين كاوش كه لوسط« ايوب ربنو» در سال 1325 شمسي در اين منطقه صورت گرفت و بيشتر جنبه تجاري داشت، اشياي منحصر به فردي از يك تابوت برنزي به دست آمد كه در نوع خود از شاهكارهاي فلزكاري و سفال گري محسوب مي شود. همين امر موجب تخريب بسياري از آثار معماري ارزشمند اين قلعه ( كاخ دژ ) عظيم گرديد. اين قلعه كه به اقوام ماد و ماننايي تعلق داشت، در حدود 2700 سال پيش ساخته شده است.
در سال 1354 شمسي اولين فصل كاوش هاي علمي باستان شناسي در اين تپه آغاز شد و تا سال 1380 ادامه يافت. طي چند فصل كاوش، نتايج قابل توجهي در زمينه شناخت وضعيت معماري آن به دست آمد. از جمله اشياي به دست آمده در اين كاوش ها، قطعات عاج منقوش بود كه نقوش حيواني و صحنه شكار اساطير روي آن ها حك شده و از ارزش ويژه اي برخوردار است. اهميت اين قطعات به حدي است كه از روي دو نمونه از آنها، نقش برجسته آبيدر سنندج، طراحي، بزرگ نمايي و ساخته شد.
براي احداث قلعه زيويه، استادكاران پس از بنياد مصطبه، سكوهايي براي دست يابي به سطح صاف و هموار پديد آوردند و در بين شيب هاي موجود در تپه، با بهره گيري از خشت خام، سنگ و چوب قلعه اي در نهايت استحكام و پايداري بنا نهادند. پي ها و پايه ستون ها از سنگ ساخته شده و براي ساخت ديوارها، خشت خام به ابعاد 16×46×46 سانتي متر به كار رفته است.
رودي اصلي با 21پله سنگي، در شرق تپه قراردارد. از جالب ترين قسمت هاي قلعه، تالار ستون دار آن با 16پايه ستون سنگي مدور است. قطر اين پايه ستون ها حدود 95 تا 105 سانتي متر است. كف تالار با خشت خام به صورت شطرنجي مفروش شده است. ديگر بخش هاي اين قلعه عظيم شامل سالن ها، حياط ها و اتاق هاي متعددي است كه هر يك عملكردي خاص داشت.
نكته قابل توجه استفاده از فاصلة پشت بندهاي ايجاد شده براي استحكام و ايستايي ديوازهاي قلعه است كه به عنوان سيلو( انبار غله ) مورد استفاده بود. در كاوش هاي سال 1380 ، نمونه هايي از غله در كف انبارها كه هر يك بيش از 8 متر عمق داشت، به دست آمد.