وزش باد بهاري در بادگيرهاي تاريخي شهر و استان يزد صداي رويش را در اين نقطه از خاك كشورمان به گوش مي‌رساند. نسيم بهاري در اين بادگيرها منادي شروعي دوباره است. سالها است ساكنان اين شهر و استان با شنيدن صداي چكاوك‌ها و گنجشك‌ها و باد در بادگيرها، خود را براي نوروز و ديد و بازديد و پذيرايي از ميهمانان نوروزي آماده مي‌كنند. امسال نيز باد بهاري به بادگيرها رسيده است و ساكنان كويري ايران خانه را آب و جارو كرده‌اند.

وزش باد بهاري در بادگيرهاي تاريخي شهر و استان يزد صداي رويش را در اين منطقه از خاك كشورمان به گوش مي‌رساند. نسيم بهاري در اين بادگيرها منادي آغاز زندگي است.



پيشينه تاريخي يزد

استان يزد با وسعتي حدود 131 هزار و 575 كيلومترمربع در مركز ايران و حاشيه كوير نمك واقع شده و مركز آن شهر يزد است. يزد، يكي از سرزمين‌هاي باستاني اقوام ايراني و داراي ميراث درخشاني از فرهنگ و تمدن كهن و ادوار مختلف تاريخي با قدمت 3000 سال است، برخي بناي اوليه شهر يزد را به زمان اسكندر مقدوني و به اعتقاد عده‌اي ديگر از تاريخ‌نويسان، در دوره ساسانيان (421ـ 339 ميلادي) به فرمان يزدگرد اول در اين محل قصري به نام يزدگرد بنا شده كه نام يزد از همين عنوان گرفته شده است و به معناي مقدس، فرخنده و در خور آفرين است. مورخان يوناني اين شهر كهن و باستاني را «ايستايس» خوانده‌اند كه بعد از ويراني شهر كهن كثه پديد آمد.



* آب و هوا

دماي هوا در اين استان در تابستان و زمستان و حتي در شب و روز نوسان دارد و مي‌توان گفت يزد داراي دو فصل است.

فصل بلند گرما كه از اسفند آغاز مي‌شود و تا مهر ادامه دارد و فصل كوتاه سرما كه زمان آن از آبان تا اواخر بهمن است.

وقتي از دور دست‌ها به يزد نگاه مي‌كنيم، آنچه چشم‌ها را مي‌نوازد، بادگيرهاي بزرگ و كوچكي است كه هر يك گوياي حفظ اصالت، هويت و تاريخ دارالعباده ايران است.

پديده معماري در اين بافت‌ها، خشت خام است كه بسته به شرايط آب و هوايي كوير با استفاده از سبك معماري خاص سازه‌هاي متنوع را ساخته اين گذر از بافت تاريخي شهر لذت‌بخش است و آنچه كه معماري اين شهر كويري را از ساير شهرها متمايز مي‌سازد، تلفيق مذهب و عرفان است چنان كه بسياري از كارشناسان شهرسازي معتقدند، در يزد نشانه‌هاي عالي اخلاقي، معماري و باستان‌شناسي به هم آميخته و جزء فرهنگ جدايي ناپذير مردم شده است.

ـ يزد، اين دردانه كوير كه از پس غبار قرن‌ها همچنان ديده‌نواز است، يكي از مراكز مهم فرهنگ و تمدن به‌شمار مي‌رود و بين سرزمين‌هايي كه انسان‌ها در پهنه آن عمري چندين هزار ساله را داشته‌اند، جايگاه خاصي دارد. اين كه در افسانه‌هاي تاريخي بناي اوليه مناطقي در يزد مثل ميبد را به حضرت سليمان نبي(ع)، يزد را به ضحاك و اسكندر و ابركوه را به حضرت ابراهيم(ع) نسبت داده‌اند، خود از نشانه‌هاي ديرينگي تاريخ و فرهنگ اين سرزمين كهن است.

هرچند كه در بيان تاريخ نمي‌شود به اين روايت‌هاي افسانه‌گونه تكيه كرد اما مجموعه اسناد پراكنده موجود در يزد نيز به سهم خود ميراث شايان توجهي از فرهنگ و تمدن كهن و ريشه‌دار را در اين سرزمين معرفي مي‌كند. دست‌افزارهاي سنگي شيركوه، سنگ‌نگارهاي كوه ازنان و سفالينه‌هاي منقوش كشف شده در نارين قلعه ميبد، و غارهاي متعدد در گوشه وكنار اين استان از جمله اين نگاره‌هاي تاريخي هستند.

از شهرستان‌هاي ديدني استان يزد مي‌توان از ابركوه، اردكان، بافق، بهاباد، تفت، خاتم، صدوق، طبس، مهريز و ميبد نام برد.

نوروز در يزد: سفره هفت سين يكي از اركان اصلي عيد نوروز در يزد است. هنگام تحويل سال افراد خانواده دور سفره هفت‌سين مي‌نشينند و بزرگ خانواده دعاي تحويل سال را مي‌خواند. بعد از تحويل سال كوچك‌ترها به ديدن بزرگ‌ترها مي‌روند و با تبريك سال نو عيدي مي‌گيرند. غذاي سنتي اين روز، سبزي‌پلو با ماهي است.



جاذبه‌هاي گردشگري و تاريخي

استان يزد از بناهاي تاريخي و بي‌نظيري برخوردار است كه گنجينه‌اي از هنر، فرهنگ و تمدن ايراني را در خود جا داده است كه از آن جمله مي‌توان به مسجد جامع كبير اشاره كرد: اين مسجد يكي از با ارزش‌ترين ميراث تاريخي هنري و گنجينه‌اي از معماري اسلامي است.

باني ساختمان اصلي اين مسجد را «علاءالدين گرشاسب آل بويه» قرن ششم هجري مي‌دانند. اين محل از اماكن عبادتي و تاريخي يزد است.

باغ دولت‌آباد: باغ دولت‌آباد يكي از باغ‌هاي معروف ايراني است كه در زمان محمدتقي‌خان (دوره زنديه) طراحي و ساخته شده است جالبترين بناي اين مجموعه را عمارت هشتي و بادگير تشكيل مي‌دهد.

بادگير باغ دولت با 33 متر بلندي از سطح زمين شاهكار مهندسي و نشانه نبوغ معماران يزدي است.

آتشكده زرتشتيان: يكي از اماكن مربوط به زرتشتيان، آتشكده آنها است در اين محل آتش ‌مقدس زرتشتيان هميشه روشن نگه داشته مي‌شد و قدمت آتشكده به 1500 سال مي‌رسد.

مجموعه امير چقماق: امير جلال‌الدين چقماق از سرداران و امراي شاهرخ تيموري و حاكم يزد با همكاري همسر خود فاطمه خاتون براي آباداني يزد مجموعه‌اي شامل تكيه ميدان، حمام، كاروانسراها، خانقاه، چاه آب سرد و مسجد امير چقماق را بنياد نهاده است.

مسجد حظيره: اين مسجد در خيابان امام واقع و بناي كنوني كاشيكاري‌هاي آن به جز سنگ مرمر منصوب در محراب، از آثار جديد و تازه‌ساز است نام آن در وقفنامه روضه محمديه، ذكر شده و هم‌اكنون به مسجد محمديه شهرت يافته است.

بناي پيشين حظيره از آثار قديم بوده است به نحوي كه در وقفنامه مسطور است. حظيره محمديه بقعه‌اي بوده است كه براي سكونت فقرا و نيز محل عبادت و در سال 843 قمري از اموال حاجي شمس‌الدين محمدبن زين‌الدين عليشاه ميبدي در محله مباركه دروازه فتح يعني محله‌اي كه به پيربرج شهرت داشت، ساخته شد.

خانه لاري‌ها: اين خانه در سال 1286 (هجري قمري) ساخته شده است كه مالك آن حاج‌محمدابراهيم لاري بوده و به عنوان خانقاه نعمت‌اللهي از آن استفاده مي‌شد ـ مساحت آن حدود 1700 مترمربع و زيربناي آن معادل 1200 مترمربع يكي از نمونه‌هاي زيبا و عالي‌‌خانه‌هاي اعياني قرن 13 است.

محلات قديمي يزد: آنچه به وضوح مي‌توان در هنر معماري يزدي ديد، هنر زيستن يا به عبارتي همزيستي مسالمت‌آميز با طبيعت خشن و كويري است كه با سختكوشي، پشتكار و قناعت، نوعدوستي، نمودهايي را در عرصه شهرسازي و معماري به نمايش گذاشته كه نظر هر بيننده و محقق را به خود جلب مي‌كند.

نمونه بارز اين معماري محله فهادان يا يوزداران است كه در گويش محلي جنگل يا محل يوزداران ناميده مي‌شود.

قدمگاه منصوب به امام رضا(ع) در اين گذر واقع است.

از ديگر محله‌هاي مهم يزد مي‌توان به محله سرجمع، محل يعقوبي، محله سردوراه، محله مصلي، محله قلعه‌كهنه و محله لب خندق اشاره كرد.

بازار خان: ساخت اين بازار به زمان ناصرالدين شاه قاجار برمي‌گردد اين بازار 2580 متر طول دارد و ارتفاع بازار 4 تا 6 متر است.

در بخش شمالي جنوبي 53 مغازه و بخش شرق غربي 100 مغازه وجود دارد.

بازار زرگري: قدمت آن به قرن 12 يا 13 هجري قمري مي‌رسد. طول اين بازار 94 متر و عرض آن 3 متر با ارتفاع 6 متر است. تعداد 53 مغازه در اين بازار وجود دارد و به‌عنوان مركز خريد و فروش طلا وجواهر محسوب مي‌شود.

آب‌انبار شش بادگيري: براي شهرهاي كويري و ساكنان آن همچون يزد ارزش آب بيش از هر جايي ديگر احساس مي‌شود.

در اين شهر بيش از 75 آب‌انبار وجود دارد كه يكي از آنها هفت بادگير و در شهرستان صدوق قرار دارد و بقيه شش بادگير است و 180 سال پيش در دوره قاجار ساخته شده‌اند اين محل 55 پله ورودي در قسمت جنوبي دارد كه بين پله 25 و 26 از بالا يك هشتي با سنگفرش آجري ساخته شده است.

اماكن مذهبي: مسجد ملااسماعيل: اين مسجد بزرگ در جنوب ميدان خان قرار گرفته است و اثر همت والاي آخوند ملااسماعيل عقدايي در سال 1222 است.

بقعه دوازده امام: اين بقعه در سال 429 هجري قمري به دستور ابوسعيد و ابويعقوب از امراي علاءالدوله فرامرز ساخته شده است. دراين بقعه كتيبه‌اي به خط كوفي بالاي سر درگاه، نمايي كه در حاشيه‌اي از آن نقوش گل و بوته قراردارد و سنگ قبر فخرالدين اسفنجردي از مشايخ بزرگ قرن هشتم قمري كه در محراب نصب شده است جلب توجه مي‌كند.

بقعه سيد ركن‌الدين: اين بنا در سال 725 (هجري قمري) بنا نهاده شده است و محل دفن ركن‌الدين محمد قاضي است. اين بنا داراي گنبدي با گچبري‌هاي خطوط اسليمي داخل ايوان بلند و مقرنس‌هاي چهار گوش بنا و محراب بلند است. در داخل بقعه آثار تزيينات آجركاري و خطوط كوفي و نستعليق بر ديوارها و حتي در قسمت سقف كه با آب‌رنگ نقاشي شده است به چشم مي‌خورد.

موزه‌هاي استان يزد: 19 موزه در استان يزد فعال است كه مهمترين آنها موزه مردم‌شناسي تفت، حيدرزاده، ابركوه، اردكان، مهر يزد وزيري و مردم‌شناسي رجال و موزه‌هاي آب، علوم طبيعي و پست ميبد و موزه سفال ميبد و فرش اردكان است.

جاذبه‌هاي طبيعي: درختان سرو از جمله درختان ديرزيست استان يزد است كه تعدادشان در استان يزد كم‌ نيست و در طول زمان‌هاي گذشته در مقابل حوادث و بلاياي طبيعي مقاومت كرده‌اند و از آن جمله به سرو چهار هزار ساله ابركوه، سروهاي كهن منگاباد و اشكذر اشاره كرد.

زيارتگاه‌هاي زرتشتيان: زيارتگاه‌هاي پيرناركي و پيرچك‌چك از مراكز آييني و مذهبي زرتشتيان در استان يزد است و هر سال گروه‌هاي زيادي از زرتشتيان از نقاط مختلف ايران و جهان در اين مراكز جمع مي‌شوند. همچنين دخمه‌هاي آن در 15 كيلومتري جنوب شرق يزد در بلنداي كوهي كه به كوه دخمه معروف است واقع شده‌اند.

صنايع دستي: فرشبافي عمده‌ترين صنايع دستي استان يزد است كه نيمي از آن به خارج از كشور صادر مي‌شود و بقيه در داخل كشور به فروش مي‌رسد، از ديگر صنايع دستي اين استان زيلوبافي را مي‌توان نام برد كه مهمترين مركز اين صنعت، شهرستان ميبد است و قديمي‌ترين زيلو با طرح زيباي محرابي را مي‌توان در موزه تخصصي زيلوي اين شهرستان ديد كه مربوط به سده 808 هجري قمري است.

همچنين اين استان تنها استان كشور است كه هنوز در آن ايكات و دارايي بافته مي‌شود و ترمه‌هاي اين شهر همواره مورد توجه جهانگردان و گردشگران بوده است. سبدبافي، زرگري سنتي، چاقوسازي، منبت‌كاري، خراطي، گيوه‌بافي، آهنگري، گره‌چيني، و سفالگري از ديگر صنايع دستي استان يزد است.

شيريني‌‌هاي يزد: قطاب، باقلوا، پشمك و حاجي‌بادامي از شيريني‌هاي معروف يزد است.

غذاهاي محلي: آش گندم، آش ماش، آش كدو، كله‌جوش، اشكنه، آش شلغم، آش انار و شولي.

انواع نان‌ها: كماچ، سروك، لتير، نان تابه‌اي، نان كرنو.

يزد به‌عنوان نخستين شهر خشت خام جهان و دومين شهر تاريخي جهان با بافت تاريخي با عرصه 743 و حريم 5000 هكتار در فهرست آثار ملي كشور به تبت رسيده است.

تاكنون بيش از 6500 اثر تاريخي شناسايي 1383 اثر فرهنگي تاريخي به ثبت رسيده است.



آمادگي نوروزي

هر سال در تعطيلات نوروز مسئولان استان براي پذيرايي از ميهمانان نوروزي تداركاتي مي‌چينند.

شهرداري يزد در سه ورودي شهر از سمت كرمان، تهران و فارس مبادرت به نصب چادر و ايستگاه راهنمايي مي‌كند كه در اين ايستگاه‌ها، نقشه راهنماي شهري به صورت برشور به مسافران داده مي‌شود و از طريق بلوتوث نقشه كامل شهر بر روي گوشي مسافران ريخته مي‌شود.

آموزش و پرورش نيز 370 مدرسه را در سطح استان تجهيز كرده است كه از اين تعداد 200 مدرسه در شهر يزد آماده اسكان ميهمانان است و مسافران مي‌توانند به محل ستاد اسكان واقع در بولوار طالقاني مراجعه كنند و ميراث فرهنگي هم هماهنگي لازم با هتل‌ها و دفاتر خدمات مسافري براي رفاه حال مسافران انجام داده و براي راهنمايي گردشگران پايگاه استقرار راهنماي گردشگران داير كرده است و اقدام به فروش بليت براي اماكن فرهنگي تاريخي نيز مي‌كند.

گزارش: بهناز عسكري