يلام ـ خبرنگار اطلاعات: سرزمين «آلامتو» ايلام،درسايه سار كوه‌هاي سربلند زاگرس اين دومين سلسله كوه استوار ايران و درپناه جلگه آريوخ پاره‌هايي از پيكره يكي از قديمي‌ترين تمدن‌هاي عهد باستان، آرميده و به نام عروس زاگرس معروف است.

نام ايلام ماخوذ از كلمه آلامتو در زبان سومري است. سومريان سرزمين‌هاي مشرق كشور خود را آلامتو مي‌گفتند كه به معناي سرزمين مرتفع است. در حقيقت سرزمين‌هاي نيمه كوهستاني غرب ايران كه در بعضي جاها ارتفاع چنداني نيز از زمين نداشتند براي ساكنان جلگه‌هاي پست عراق كنوني سرزمين مرتفعي محسوب مي‌شد.



*سرزمين ناشناخته‌هاي تاريخ

ايلام شهري مشهور در كنار ديگر شهرهاي عهد ساساني منتظر قدمگاه آناني است كه پيشينه تاريخ خود را مي‌جويند.استان ايلام با 19 هزار و 86 كيلومتر مربع از شمال به استان كرمانشاه، از جنوب به استان خوزستان، از غرب به كشور عراق و از شرق به استان لرستان منتهي مي‌شود. استان ايلام داراي هفت شهرستان، 17 بخش و 36 دهستان است و سرزمين ناشناخته‌هاي تاريخ با مركزيت ايلام، نامي برگرفته از پيشينه تاريخي آن است.

حرير پوشش جنگلي و صدف ديواره‌هاي سنگي كوه‌هاي قد برافراشته مانشت، شلم و سيوان شهر ايلام را دربرگرفته‌اند. مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام در باره ويژگي‌هاي منحصر به فرد استان ايلام گفت: قلب تپنده تاريخ شهر ايلام قلعه والي است، اين قلعه در سال 1326 هجري قمري با مساحتي حدود 6487 متر مربع نماي ذوزنقه‌اي شكل روي تپه چقا ميرگ ساخته شده است.

مسعود اسكندري ادامه داد: تنوع آب و هوايي و كوهستاني تفرجگاه‌هاي زيبايي را در ايلام به وجود آورده است، از آن ميان مي‌توان به پارك جنگلي ششدار و تجريان اشاره كرد.

وي افزود: پارك جنگلي ششدار در فاصله شش6 كيلومتري شهر ايلام واقع است، سايه گستره انبوهي از درختان بلوط و فرشي از سبزه‌هاي نورسته مفري براي گريز از زندگي ماشيني و هياهوي شهر نشيني است. اسكندري اضافه: در ميان تفرجگاه طبيعي ششدار كوه قد برافراشته و سترگ قلاقيران وجود دارد كه باتوجه به شكل هندسي خاص و منحصر به فردش در ميان ديگر كوه‌ها، ديرزماني است كه نماد شكوه اين ديار است.

وي گفت: از ديگر مناطق تفريحي دل انگيز و روحنواز ايلام، تنگه ارغوان است كه زيبايي طبيعي تنگه و طنازي گل‌هاي ارغوان هر روز به ويژه در فصل بهار ميزبان گشاده روي دوستداران طبيعت است. مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: يكي ديگر از منابع طبيعي گردشگري استان ايلام جاذبه‌هاي آبي آن است، زلال چشمه‌ساران و جريان رودخانه‌ها با توجه به كوهستاني بودن منطقه و شيب تند كوهساران، آبشارهاي زيبايي را پديدآورده است. وي ادامه داد: برخي از اين رودها با عبور از شيب دره‌ها و كوه‌ها و سيراب كردن زمين‌هاي اطراف،خود را به وسعت آبي درياچه سد گردلان مي‌رسانند.



*دهلران، سرزمين عجايب

مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: شهرستان دهلران يكي از شهرستان‌هاي هفتگانه ايلام است كه با گستره 6664 كيلومتر مربع وسعت در جنوب شرق استان واقع است.

وي افزود: اين شهرستان با بخش‌هاي مركزي، زرين آباد و موسيان مرزبان جنوبي ايلام است؛ آب و هواي گرمسيري و دشت‌هاي بكر و داغ و دامنه‌هاي اناران و سياه كوه از مظاهر زيباي دهلران است.

اسكندري ادامه داد: براثر رانش زمين در يكي از سفره‌هاي زير زميني روستاي بيشه دراز از توابع شهرستان دهلران استخر زيبايي ايجاد شده كه به غار هوير معروف است؛ غاري با اختلاف دماي زياد با بيرون، حفره‌اي فراخ با آبي زلال و نوشين در گذر.

مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: دهلران را مي‌توان سرزمين عجايب طبيعي ناميد، وجود جاذبه‌هاي ثبت شده در آثار ملي، غار خفاش، چشمه آبگرم و عجيب‌تر از همه چشمه قير، بي شك حيرت هر بيننده‌اي را برخواهد انگيخت.

وي افزود: اين پديده شگفت‌انگيز كه در دامنه‌هاي سياهكوه واقع شده شامل سه چشمه است كه با آب گوگرد دار به همراه قير از آن مي‌جوشد ودر دشت‌هاي اطراف پراكنده است. آبگرم و معدني دهلران از ديگر جاذبه‌هاي ديدني اين شهرستان است، آبي شفا بخش و موثر در درمان برخي امراض.

او گفت: دشت ايوان، با مركزيت شهر ايوان و سه بخش مركزي،زرنه و سراب ايوان از شهرستان‌هاي جديد استان ايلام است، اين شهرستان از شمال به استان كرمانشاه، از شرق به شيروان چرداول و از جنوب به ايلام و از غرب به عراق منتهي مي‌شود. وسعت منطقه و خاك حاصلخيز آن ايوان را به يكي از دشت‌هاي مهم كشاورزي ايلام تبديل كرده است، اين شهر در حوزه آبريز رودخانه‌هاي مرزي استان واقع است. مهمترين رودخانه ايوان رودخانه دايمي كنگير است، بي‌شك مناظر بكر طبيعي همسو با آثار به‌جا مانده تاريخ از جاذبه‌هاي ديدني هر منطقه محسوب مي‌شود، اين شهرستان با داشتن آثار فاخري به‌جا مانده از تمدن‌هاي پيشين تاريخ، از گذشته خود سخن دارد.



*آتشكده سياهكل

وي اضافه كرد: در 25 كيلومتري جنوب شهر ايوان و در مسير روستاي سر تنگ بقاياي آتشكده‌اي به نام آتشكده سياهكل با قدمت 1700 سال نمايان است.

وي افزود: از ديگر آثار به جامانده اين شهرستان و شايد قديمي‌ترين آنها طاق شيرين و فرهاد است، دو طاق با يك در بزرگ، تمام بدنه اين دو طاق از سنگ‌هاي حجاري شده بزرگ با معماري خاص و بدون استفاده از ملات روي هم چيده شده است.

وي ادامه داد: اين طاق در تنگه كوشك و در چهار كيلومتري روستاي چهل زري در مسير جاده ايوان به سومار واقع است. در جنوب غرب دشت ايوان و در دامنه‌هاي كوه‌هاي شره زول تفرجگاه جنگلي خوران با انبوهي از درختان و زلالي از چشمه‌ساران وجود دارد.

اسكندري اضافه كرد: مهران، شهر مقاومت، شهر سال‌هاي جنگ تحميلي، شهر نخل‌هاي در اسارت، شهر اشغال شده و شهري از نو ساخته شده است، اين شهرستان با وسعت 4164 كيلومتر مربع در جنوب غرب استان و در ساحل چپ رودخانه كنجان چم جاي دارد.



*مهران؛ مأمني براي بقاي تاريخ

مهران به دليل كمترين فاصله با كشور عراق به عنوان مرز غربي كشور انتخاب شده است، پايانه مرزي اين شهر برآن است تا سهم قابل توجهي از صادرات غير نفتي كشور و همچنين كنترل رفت و آمد روزانه چندصد نفر از ميهمانان عراقي و نيز ايرانيان و زائران عتبات عاليات را برعهده بگيرد. مهران همچون ديگر شهرهاي استان ايلام مامني براي بقاياي تاريخ است، در حاشيه رودخانه كنجانچم قلعه نظامي به نام كنجانچم با پلاني مربع و چهار برج ديدباني برپا است، اين قلعه در سال 1350 هجري قمري ساخته شده است رودخانه كنجانچم كه از كوه‌هاي ايلام سرچشمه مي‌گيرد، پس از آباد كردن زمين‌هاي اطراف خود در شهرستان مرزي مهران به رودخانه گاوي مي‌پيوندد.

*غاربهشت

در شمال غرب شهر مهران و در مسير جاده ايلام به مهران بخش صالح‌آباد با 584 متر ارتفاع از سطح دريا واقع است، در پنج كيلومتري جنوب شرق اين بخش غاري شگفت انگيز با يك كيلومتر طول وجود دارد. وي افزود: غاري روباز با آبي فراوان، آبچك‌هايي طبيعي، قنديل‌هايي متعدد و دهليزهايي آبگير. غار زينگان غاري خنك و با 50 درجه سانتي گراد اختلاف با دماي بيرون، اين اختلاف دما در منطقه گرمسيري بخش صالح آباد چنان است كه زينگان را غار بهشت گويند.

*شيروان همان سيروان

مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: شهرستان شيروان چرداول در شمال غرب استان واقع شده و شامل دو بخش شيروان و چرداول است، مركز اين شهرستان شهر سرابله است كه در بخش چرداول واقع شده و داراي اهميت سياسي و اداري است. وجود رودخانه‌هاي پر آب سيمره و كله شاخ مردم منطقه را برآن داشته تا تامين كننده بخش قابل توجهي از محصولات كشاورزي استان ايلام باشند. وي افزود: رد پاي رودخانه شيروان اين سفير آبادگري سبب شده كه مردم از بركاتش بهره مند شوند و كشتزارهاي خود را سيراب كنند.

يكي ديگر از دلايل اهميت شيروان چرداول علاوه بر كشاورزي و زيبايي‌هاي طبيعي، وجود آثار تاريخي است كه شاخص‌ترين آنها را مي‌توان در روستاي سراب كلان نظاره گر بود. گواه تاريخ نگاران و ديرينه شناسان برآن است كه ويرانه‌هاي به جا مانده در روستاي سراب كلان بقاياي همان شهر باستاني سيروان مركز ايالت ماسبزان است، شهري پر رونق مربوط به دوران ساساني.

وي افزود: شايد شرايط مساعد طبيعي، زمين حاصلخيز وجود چشمه سراب آن موقعيت مناسبي براي زندگي اجتماعي در اين منطقه به وجود آورده است تا سيروان سال‌ها از مراكز تمدن محسوب شود.

*شهر مفاخر باستاني

آبدانان شهر مفاخر باستاني، شهر تپه‌ها وقلعه‌ها، شهر گمشده تاريخ، اين شهرستان در دامنه جنوبي كبير كوه و دامنه شرقي دينار كوه جاي دارد و به لحاظ وسعت، دومين شهرستان استان ايلام است. همجواري با كبيركوه سبب شده كه اين شهرستان آب مورد نياز خود را از سفره‌هاي زير زميني آن تامين كند. آبي از كوهساران كبيركوه سرچشمه گرفته و در طول مسير حركت در روستاي ماحوته بخش سراباغ آبشار زيبايي را به وجود مي‌آورد كه آرامش ناب لحظه‌ها را نثار هر نظاره‌گر خود مي‌كند. در پنج كيلومتري شهر آبدانان و در حاشيه روستاي پشت قلعه روي تپه بلند كه رودخانه دويرج از كنار آن مي‌گذرد آثار قلعه‌اي نظامي با قدمتي هزاروپانصد ساله به چشم مي‌خورد. قلعه‌اي ساخته شده از سنگ و گچ معروف به پشت قلعه. از ديگر بناهاي ساخته شده در روزگار ساسانيان يكي قلعه هزار در است كه در حاشيه شهر آبدانان جاي دارد نوع معماري و مصالح به‌كار رفته شبيه ديگر قلعه‌هاي ساخته شده در منطقه است. وي افزود: سراباغ از توابع شهرستان آبدانان در هشت كيلومتري خود و در ميان كوه‌هاي نسبتا بلند يكي از پديده‌هاي زيبا و طبيعي در دل خود نهفته دارد، درياچه دو قلوي سياه گاو، آب جوشيده از خاك زلال شده و تالابي به وسعت سه هكتار را تشكيل مي‌دهد.

*دره شهر خرم از سيمره رود

مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: در 120 كيلومتري جنوب ايلام و بر كرانه خروشان سيمره و دامنه‌هاي كبير كوه دارا شهر يا دره شهر جاي دارد.

وي افزود: گذر آب سيمره از اين شهرستان و وجود زمين‌هاي حاصلخيز فراوان دره شهر را خرم و آباد ساخته به‌طوريكه امروز اين شهرستان يكي از كانون‌هاي مهم كشاورزي و دامپروري منطقه محسوب مي‌شود. سيمره چون هماره ايام خروشان و پر التهاب همنوا با كشكان خود را به گاوميشان مي‌رساند و پس از بوسه نهادن بر پاي گاوميشان رود در سفر اين استان را بدرود مي‌گويد.

*تنگه بهرام چوبينه

در 14 كيلومتري شهر دره شهر در دامنه ارتفاعات فرعي كبيركوه تنگه زيباي طبيعي و تاريخي بهرام چوبينه است. بقاياي ديواري ساخته شده از سنگ و ساروج، در مدخل تنگه و نيز سازه‌هاي حوضچه‌هاي داخل تنگه به روايت تاريخ مربوط به بهرام چوبينه سردار هرمز ساساني است.زيبايي تنگه چنان مسحور كننده است كه نام آن را در فهرست ملي مي‌توان يافت.

وي در باره سوغات محلي خاص مردمان اين ديار نيز گفت: «بژي برساق» نوعي شيريني مختص مردم استان ايلام است كه توسط زنان اين ديار پخته مي‌شود.اين نوع سوغات از ويژگي‌ها و شاخص‌هاي فرهنگ استان ايلام محسوب مي‌شود و گردشگران و مسافران علاوه بر ديدن آثار تاريخي و طبيعي به دنبال شاخص‌ها و ويژگي‌هاي بومي و محلي نيز هستند. سوغات محلي كه قطعاً در بسياري از نقاط كشور وجود دارد مي‌تواند به عنوان يك شناسه براي استان تلقي شود.اسكندري يادآور شد: استان ايلام با وجود داشتن سوغات محلي مختلف تاكنون اين سوغات به خوبي در كشور معرفي نشده است كه اين مسأله سبب فراموش شدن سوغات اين ديار در طول زمان شده است.

*غذاهاي محلي و سنتي

وي افزود: تقريبا همه انواع خوراكي‌‌ها در اين استان تهيه و طبخ مي‌شود ولي متداول‌ترين غذا آبگوشت است. برخي غذاهاي طبخ شده در اين منطقه خاص خود مردم استان است كه در همه شهرها، بخش‌ها و دهستان‌ها تهيه شده و طرز استفاده آن مخصوص اين منطقه است. غذاهاي استان ايلام را انواع آش‌هاي محلي، غذاها، دسرها و شيريني‌ها تشكيل مي‌دهند كه مهم‌ترين آن‌ها عبارتند از حلواي بگل، بژي برساق، جگر وز، حلواي قند، پرشگه، ترخينه، كله كنجي، پپگ، شير برنج، چنگال، سوختي، گمگه، عدس پلو با گوشت، باقلاپلو، كباب چنجه، قارچ، كپه و قه له و ماسوا است.

او درباره ديگر سوغات‌هاي متداول ايلام گفت: صنايع دستي در استان ايلام مقوله‌اي است كه اهميت آن در سال‌هاي اخير به عنوان صنعتي درآمدزا و تأثير گذار در رشد و توسعه اقتصادي بيش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. اين صنعت از جايگاه، سابقه طولاني و تنوع گسترده‌اي برخوردار است. اين نوع صنايع را مي‌توان به صنايع دستي جامعه عشايري، صنايع دستي جامعه روستايي و صنايع دستي جامعه شهري تقسيم بندي كرد. صنايع دستي ايلام با گذشته تاريخي غني و پرفراز و نشيب خود، قسمت عمده احتياجات منطقه را تأمين كرده و مازاد آن به خارج استان صادر مي‌شود، ولي با وجود توسعه صنعت در كشور، اين صنعت در استان ايلام كماكان مانند قسمت‌هاي ديگر صنايع در استان در حال تحول و توسعه است. وي اضافه كرد: استان ايلام در سال‌هاي اخير به جهت ويژگي‌هاي اجتماعي و فرهنگي، استعداد مناسبي در رشد صنايع دستي از خود نشان داده است. اختراع هنر «گليم نقش برجسته» از سوي بانوان ايلامي، مهمترين رويداد فرهنگي و صنعتي استان ايلام طي دو دهه‌ گذشته است كه نشان دهنده مستعد بودن جوانان ايلامي در توليد يا اختراع صنايع دستي جديد و معرفي آن به جهان است. گليم نقش برجسته با برآورده كردن نياز سليقه امروز توانسته است به طور سريع جايگاه خود را در صنعت كشور پيدا كند و نقش تعيين كننده‌اي در اقتصاد خانواده‌ها داشته باشد.

گزارش: پژمان مهدوي