معرفي منطقه
دامغان يكي از شهرهاي استان سمنان در ايران است. دامغان، زماني با نام صد دروازه (به يوناني: هكاتوم پوليس) پايتخت دولت اشكانيان بوده‌است. مهم‌ترين تفريحگاه اين شهر چشمه علي است.
مجموعه چشمه علي كه يك فضاي محصور شده براي تفريح تابستاني شاهان قاجار بوده است. اين چشمه در 35 كيلومتري شمال دامغان قرار دارد و از گذشته يكي از نقاط پر جاذبه بوده است.اين مجموعه از دو بخش قراول‌خانه و سازه درون آب تشكيل شده است. ديرينگي سازه‌هاي درون مجموعه به روزگار صفويان مي‌رسد اما كاربري تفريحي آن بيشتر در روزگار قاجار بوده است.
در دو سوي سازه درون آب استخر قرار دارد كه نشيمن گاه شاهان قاجار بوده‌است. اين مجموعه داراي گرمابه و مسجد هم بوده كه اكنون ويران شده اند. چشمه علي دامغان يكي از خوش آب‌و‌هواترين تابستانگاه‌هاي ايران است. در زمان‌هاي گذشته به اين چشمه «هزارچشمه» يا «عالي بولاغ» مي‌گفتند.

چشمه آب معدني بادآب سورت نوعي ژئو پارك محسوب شده و در ارتفاع ۱۸۴۱متري از سطح دريا در جنوب شهر ساري، روستاي اروست قرار دارد و يكي از جاذبه هاي ديدني استان مازندران است. اين چشمه از شمال به ارتفاعات و تپه هاي پوشيده از جنگل هايي با درختان سوزني برگ مي رسد.از شرق در مجاورت ارتفاعات پوشيده از گياهان بوته اي و درختچه ها است و در غرب به روستاي اروست منتهي مي شود.چشمه هاي سورت مشتمل بر دوچشمه با آبهاي كاملامتفاوت از لحاظ رنگ بو و مزه هستند.

شايد هر روز نام چند محله تهران را بشنويم بي آنكه بدانيم چرا به اين نامها معروف شده اند.  با استفاده از منابعي چون كتاب اول و ويكي پديا و ديگر منابع در وب اطلاعاتي درباره نام برخي محله‌هاي تهران اطلاعاتي گردآورده ام كه در ادامه مي خوانيد.

سيد خندان
سيد خندان نام ايستگاه اتوبوسي در جاده قديم شميران بوده است. سيدخندان پيرمردي دانا بوده كه پيش گويي‌هاي او زبانزده مردم در سي يا چهل سال پيش بوده است. دليل نامگذاري اين منطقه نيز احترام به اين پيرمرد بوده است.
فرمانيه 
در گذشته املاك زمينهاي اين منطقه  متعلق به كامران ميرزا نايب‌السلطنه بوده است و بعد از مرگ وي به عبدالحسين ميرزا فرمانفرما  فروخته شده است.
فرحزاد
اين منطقه به دليل آب و هواي فرح انگيزش به همين نام معروف شده است.
شهرك غرب
دليل اينكه اين محله به نام شهرك غرب معروف شد ساخت مجتمع هاي  مسكوني اين منطقه با طراحي و معماري مهندسان آمريكايي و به مانند مجتمع هاي مسكوني آمريكايي بوده و در گذشته نيز محل اسكان بسياري از خارجيها بوده است.
آجودانيه
آجودانيه در شرق نياوران قرار دارد و تا اقدسيه ادامه پيدا ميكند. آجودانيه متعلق به رضاخان اقبال السلطنه وزير قورخانه ناصرالدين شاه  بوده،  او ابتدا آجودان مخصوص شاه بوده است.
اقدسيه
نام قبلي اقدسيه (تا قبل از 1290 قمري) حصار ملا بوده است. ناصرالدين شاه زمينهاي آنجا را به باغ تبديل و براي يكي از همسران خود به نام امينه اقدس (اقدس الدوله) كاخي ساخت و به همين دليل اين منطقه به اقدسيه معروف شد.
جماران
زمينهاي جماران متعلق به سيد محمد باقر جماراني از روحانيان معروف در زمان ناصر الدين شاه بوده است. برخي از اهالي  معتقدند كه در كوههاي اين محله از قديم مار فراوان بوده و مارگيران براي گرفتن مار به اين ده مي آمدند و دليل نامگذاري اين منطقه نيز همين بوده است و عده اي هم معتقدند كه جمر و كمر به معني سنگ بزرگ است و چون از اين مكان سنگ‌هاي بزرگ به دست مي آمده ‌است‌، آن‌جا را جمران‌، يعني محل به‌دست آمدن جمر ناميده‌اند.
پل رومي
پل رومي در واقع پل كوچكي بوده كه دو سفارت روسيه و تركيه را هم متصل مي كرده است. عده‌اي هم معتقدند كه نام پل از مولانا جلال‌الدين رومي گرفته‌شده است‌.
جواديه (در جنوب تهران)
بسياري از زمينهاي جواديه متعلق به آقاي فرد دانش بوده است كه اهالي محل به او جواد آقا بزرگ لقب داده بودند. مسجد جامعي نيز توسط جواد آقا بزرگ در اين منطقه بنا نهاده است كه به نام مسجد فردانش هم معروف است.
داوديه (بين ميرداماد و ظفر)
ميرزا آقاخان نوري صدر اعظم اين اراضي را براي پسرش‌، ميرزا داودخان‌، خريد و آن را توسعه داد. اين منطقه در ابتدا ارغوانيه نام داشت و بعدها به دليل ذكر شده داوديه نام گرفت‌. 
دركه
اگر چه هنوز دليل اصلي نامگذاري اين محل مشخص نيست اما برخي آنرا مرتبط به نوعي كفش براي حركت در برف كه در اين منطقه استفاده مي شده و به زبان اصلي «درگ» ناميده مي شده است دانسته اند.
دزاشيب (در نزديكي تجريش)
روايت شده است كه  قلعه بزرگي در اين منطقه به نام « آشِب » وجود داشته است و در گذشته نيز به اين منطقه دزآشوب و دزج سفلي و در لهجه محلي ددرشو ميگفتند.
زرگنده
احتمالا دليل نامگذاري اين محل كشف سكه ها و اشياء قيمتي در اين محل بوده است. در گذشته اين منطقه  ييلاق كاركنان روسيه  بوده است.
قلهك
كلمه قلهك از دو كلمه "قله‌" و "ك‌" تشكيل شده است كه قله معرب كلمه كله‌، مخفف كلات به معناي قلعه است‌. عقيده اهالي بر اين است كه به دليل اهميت آبادي قلهك كه سه راه گذرگاه‌هاي لشگرك‌، ونك و شميران بوده است‌، به آن( قله- هك) گفته شده است‌.
كامرانيه
زمين‌هاي اين منطقه ابتدا به ميرزا سعيدخان‌، وزير امور خارجه‌تعلق داشت، و سپس كامران ميرزا پسربزرگ ناصرالدين شاه‌، با خريد زمين‌هاي حصاربوعلي‌، جماران و نياوران‌، اهالي منطقه را مجبور به ترك زمين‌ها كرد و سپس آن جا را كامرانيه ناميد. 
محموديه ( بين پارك وي و تجريش يا وليعصر تا ولنجك)
در اين منطقه باغي بوده است كه متعلق به حاج ميرزا آقاسي بوده است و چون نام او عباس بوده آنرا عباسيه ميگفتند. سپس علاءالدوله اين باغ بزرگ را از دولت خريد و به نام پسرش‌، محمودخان احتشام‌السلطنه‌، محموديه ناميد.
نياوران
نام قديم اين منطقه گردوي بوده است و برخي معتقدند در زمان ناصرالدين شاه نام اين ده به نياوران تغيير كرده است به اين ترتيب كه نياوران مركب از "نيا" (حد، عظمت و قدرت‌) ؛"ور" (صاحب‌) و "ان‌" علامت نسبت است و در مجموع يعني كاخ داراي عظمت‌.
ونك
نام ونك تشكيل شده است از دو حرف (ون‌) به نام درخت و حرف (ك)كه به صورت صفت ظاهر مي‌شود.
يوسف آباد
منطقه يوسف آباد را ميرزا يوسف آشتياني مستوفي‌الممالك در شمال غربي دارالخلافه ناصري احداث كرد و به نام خود، يوسف آباد ناميد. 
پل چوبي
 قبل از اين كه شهر تهران به شكل امروزي خود درآيد، دور شهر دروازه هايي بنا شده بود تا دفاع از شهر ممكن باشد. يكي از اين دروازه‌ها، دروازه شميران بود با خندق‌هايي پر از آب در اطرافش كه براي عبور از آن‌، از پلي چوبي استفاده مي‌شد. امروزه از اين دروازه و آن خندق پر از آب اثري نيست‌، اما اين محل همچنان به نام پل چوبي معروف است.
شميران
نظريات مختلفي درباره اين نام شميران وجود دارد. يكي از مطرح ترين دلايل عنوان شده تركيب دو كلمه سمي يا شمي به معناي سرد و « ران » به معناي جايگاه است  و در واقع شميران به معناي جاي سرد است. به همين ترتيب نيز تهران به معناي جاي گرم است.
همچنين در نظريه ديگري به دليل وجود قلعه نظامي در اين منطقه به آن شميران مي گفتند و همچنين  برخي نيز  معتقدند كه‌ يكي از نه ولايت ري را شمع ايران ميگفتند كه بعدها به شميران تبديل شده است.
گيشا
نام گيشا كه در ابتدا كيشا بوده است برگرفته از نام دو بنيانگذار اين منطقه (كينژاد و شاپوري) ميباشد.
منيريه (در جنوب وليعصر)
منيريه در زمان قاجار يكي از محله هاي اعيان نشين تهران بوده و گفته شده نام آن از نام زن كامران‌ميرزا، يكي از صاحب‌منصبان قاجر، به نام منير گرفته شده‌است.

يلام ـ خبرنگار اطلاعات: سرزمين «آلامتو» ايلام،درسايه سار كوه‌هاي سربلند زاگرس اين دومين سلسله كوه استوار ايران و درپناه جلگه آريوخ پاره‌هايي از پيكره يكي از قديمي‌ترين تمدن‌هاي عهد باستان، آرميده و به نام عروس زاگرس معروف است.

نام ايلام ماخوذ از كلمه آلامتو در زبان سومري است. سومريان سرزمين‌هاي مشرق كشور خود را آلامتو مي‌گفتند كه به معناي سرزمين مرتفع است. در حقيقت سرزمين‌هاي نيمه كوهستاني غرب ايران كه در بعضي جاها ارتفاع چنداني نيز از زمين نداشتند براي ساكنان جلگه‌هاي پست عراق كنوني سرزمين مرتفعي محسوب مي‌شد.



*سرزمين ناشناخته‌هاي تاريخ

ايلام شهري مشهور در كنار ديگر شهرهاي عهد ساساني منتظر قدمگاه آناني است كه پيشينه تاريخ خود را مي‌جويند.استان ايلام با 19 هزار و 86 كيلومتر مربع از شمال به استان كرمانشاه، از جنوب به استان خوزستان، از غرب به كشور عراق و از شرق به استان لرستان منتهي مي‌شود. استان ايلام داراي هفت شهرستان، 17 بخش و 36 دهستان است و سرزمين ناشناخته‌هاي تاريخ با مركزيت ايلام، نامي برگرفته از پيشينه تاريخي آن است.

حرير پوشش جنگلي و صدف ديواره‌هاي سنگي كوه‌هاي قد برافراشته مانشت، شلم و سيوان شهر ايلام را دربرگرفته‌اند. مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام در باره ويژگي‌هاي منحصر به فرد استان ايلام گفت: قلب تپنده تاريخ شهر ايلام قلعه والي است، اين قلعه در سال 1326 هجري قمري با مساحتي حدود 6487 متر مربع نماي ذوزنقه‌اي شكل روي تپه چقا ميرگ ساخته شده است.

مسعود اسكندري ادامه داد: تنوع آب و هوايي و كوهستاني تفرجگاه‌هاي زيبايي را در ايلام به وجود آورده است، از آن ميان مي‌توان به پارك جنگلي ششدار و تجريان اشاره كرد.

وي افزود: پارك جنگلي ششدار در فاصله شش6 كيلومتري شهر ايلام واقع است، سايه گستره انبوهي از درختان بلوط و فرشي از سبزه‌هاي نورسته مفري براي گريز از زندگي ماشيني و هياهوي شهر نشيني است. اسكندري اضافه: در ميان تفرجگاه طبيعي ششدار كوه قد برافراشته و سترگ قلاقيران وجود دارد كه باتوجه به شكل هندسي خاص و منحصر به فردش در ميان ديگر كوه‌ها، ديرزماني است كه نماد شكوه اين ديار است.

وي گفت: از ديگر مناطق تفريحي دل انگيز و روحنواز ايلام، تنگه ارغوان است كه زيبايي طبيعي تنگه و طنازي گل‌هاي ارغوان هر روز به ويژه در فصل بهار ميزبان گشاده روي دوستداران طبيعت است. مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: يكي ديگر از منابع طبيعي گردشگري استان ايلام جاذبه‌هاي آبي آن است، زلال چشمه‌ساران و جريان رودخانه‌ها با توجه به كوهستاني بودن منطقه و شيب تند كوهساران، آبشارهاي زيبايي را پديدآورده است. وي ادامه داد: برخي از اين رودها با عبور از شيب دره‌ها و كوه‌ها و سيراب كردن زمين‌هاي اطراف،خود را به وسعت آبي درياچه سد گردلان مي‌رسانند.



*دهلران، سرزمين عجايب

مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: شهرستان دهلران يكي از شهرستان‌هاي هفتگانه ايلام است كه با گستره 6664 كيلومتر مربع وسعت در جنوب شرق استان واقع است.

وي افزود: اين شهرستان با بخش‌هاي مركزي، زرين آباد و موسيان مرزبان جنوبي ايلام است؛ آب و هواي گرمسيري و دشت‌هاي بكر و داغ و دامنه‌هاي اناران و سياه كوه از مظاهر زيباي دهلران است.

اسكندري ادامه داد: براثر رانش زمين در يكي از سفره‌هاي زير زميني روستاي بيشه دراز از توابع شهرستان دهلران استخر زيبايي ايجاد شده كه به غار هوير معروف است؛ غاري با اختلاف دماي زياد با بيرون، حفره‌اي فراخ با آبي زلال و نوشين در گذر.

مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: دهلران را مي‌توان سرزمين عجايب طبيعي ناميد، وجود جاذبه‌هاي ثبت شده در آثار ملي، غار خفاش، چشمه آبگرم و عجيب‌تر از همه چشمه قير، بي شك حيرت هر بيننده‌اي را برخواهد انگيخت.

وي افزود: اين پديده شگفت‌انگيز كه در دامنه‌هاي سياهكوه واقع شده شامل سه چشمه است كه با آب گوگرد دار به همراه قير از آن مي‌جوشد ودر دشت‌هاي اطراف پراكنده است. آبگرم و معدني دهلران از ديگر جاذبه‌هاي ديدني اين شهرستان است، آبي شفا بخش و موثر در درمان برخي امراض.

او گفت: دشت ايوان، با مركزيت شهر ايوان و سه بخش مركزي،زرنه و سراب ايوان از شهرستان‌هاي جديد استان ايلام است، اين شهرستان از شمال به استان كرمانشاه، از شرق به شيروان چرداول و از جنوب به ايلام و از غرب به عراق منتهي مي‌شود. وسعت منطقه و خاك حاصلخيز آن ايوان را به يكي از دشت‌هاي مهم كشاورزي ايلام تبديل كرده است، اين شهر در حوزه آبريز رودخانه‌هاي مرزي استان واقع است. مهمترين رودخانه ايوان رودخانه دايمي كنگير است، بي‌شك مناظر بكر طبيعي همسو با آثار به‌جا مانده تاريخ از جاذبه‌هاي ديدني هر منطقه محسوب مي‌شود، اين شهرستان با داشتن آثار فاخري به‌جا مانده از تمدن‌هاي پيشين تاريخ، از گذشته خود سخن دارد.



*آتشكده سياهكل

وي اضافه كرد: در 25 كيلومتري جنوب شهر ايوان و در مسير روستاي سر تنگ بقاياي آتشكده‌اي به نام آتشكده سياهكل با قدمت 1700 سال نمايان است.

وي افزود: از ديگر آثار به جامانده اين شهرستان و شايد قديمي‌ترين آنها طاق شيرين و فرهاد است، دو طاق با يك در بزرگ، تمام بدنه اين دو طاق از سنگ‌هاي حجاري شده بزرگ با معماري خاص و بدون استفاده از ملات روي هم چيده شده است.

وي ادامه داد: اين طاق در تنگه كوشك و در چهار كيلومتري روستاي چهل زري در مسير جاده ايوان به سومار واقع است. در جنوب غرب دشت ايوان و در دامنه‌هاي كوه‌هاي شره زول تفرجگاه جنگلي خوران با انبوهي از درختان و زلالي از چشمه‌ساران وجود دارد.

اسكندري اضافه كرد: مهران، شهر مقاومت، شهر سال‌هاي جنگ تحميلي، شهر نخل‌هاي در اسارت، شهر اشغال شده و شهري از نو ساخته شده است، اين شهرستان با وسعت 4164 كيلومتر مربع در جنوب غرب استان و در ساحل چپ رودخانه كنجان چم جاي دارد.



*مهران؛ مأمني براي بقاي تاريخ

مهران به دليل كمترين فاصله با كشور عراق به عنوان مرز غربي كشور انتخاب شده است، پايانه مرزي اين شهر برآن است تا سهم قابل توجهي از صادرات غير نفتي كشور و همچنين كنترل رفت و آمد روزانه چندصد نفر از ميهمانان عراقي و نيز ايرانيان و زائران عتبات عاليات را برعهده بگيرد. مهران همچون ديگر شهرهاي استان ايلام مامني براي بقاياي تاريخ است، در حاشيه رودخانه كنجانچم قلعه نظامي به نام كنجانچم با پلاني مربع و چهار برج ديدباني برپا است، اين قلعه در سال 1350 هجري قمري ساخته شده است رودخانه كنجانچم كه از كوه‌هاي ايلام سرچشمه مي‌گيرد، پس از آباد كردن زمين‌هاي اطراف خود در شهرستان مرزي مهران به رودخانه گاوي مي‌پيوندد.

*غاربهشت

در شمال غرب شهر مهران و در مسير جاده ايلام به مهران بخش صالح‌آباد با 584 متر ارتفاع از سطح دريا واقع است، در پنج كيلومتري جنوب شرق اين بخش غاري شگفت انگيز با يك كيلومتر طول وجود دارد. وي افزود: غاري روباز با آبي فراوان، آبچك‌هايي طبيعي، قنديل‌هايي متعدد و دهليزهايي آبگير. غار زينگان غاري خنك و با 50 درجه سانتي گراد اختلاف با دماي بيرون، اين اختلاف دما در منطقه گرمسيري بخش صالح آباد چنان است كه زينگان را غار بهشت گويند.

*شيروان همان سيروان

مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: شهرستان شيروان چرداول در شمال غرب استان واقع شده و شامل دو بخش شيروان و چرداول است، مركز اين شهرستان شهر سرابله است كه در بخش چرداول واقع شده و داراي اهميت سياسي و اداري است. وجود رودخانه‌هاي پر آب سيمره و كله شاخ مردم منطقه را برآن داشته تا تامين كننده بخش قابل توجهي از محصولات كشاورزي استان ايلام باشند. وي افزود: رد پاي رودخانه شيروان اين سفير آبادگري سبب شده كه مردم از بركاتش بهره مند شوند و كشتزارهاي خود را سيراب كنند.

يكي ديگر از دلايل اهميت شيروان چرداول علاوه بر كشاورزي و زيبايي‌هاي طبيعي، وجود آثار تاريخي است كه شاخص‌ترين آنها را مي‌توان در روستاي سراب كلان نظاره گر بود. گواه تاريخ نگاران و ديرينه شناسان برآن است كه ويرانه‌هاي به جا مانده در روستاي سراب كلان بقاياي همان شهر باستاني سيروان مركز ايالت ماسبزان است، شهري پر رونق مربوط به دوران ساساني.

وي افزود: شايد شرايط مساعد طبيعي، زمين حاصلخيز وجود چشمه سراب آن موقعيت مناسبي براي زندگي اجتماعي در اين منطقه به وجود آورده است تا سيروان سال‌ها از مراكز تمدن محسوب شود.

*شهر مفاخر باستاني

آبدانان شهر مفاخر باستاني، شهر تپه‌ها وقلعه‌ها، شهر گمشده تاريخ، اين شهرستان در دامنه جنوبي كبير كوه و دامنه شرقي دينار كوه جاي دارد و به لحاظ وسعت، دومين شهرستان استان ايلام است. همجواري با كبيركوه سبب شده كه اين شهرستان آب مورد نياز خود را از سفره‌هاي زير زميني آن تامين كند. آبي از كوهساران كبيركوه سرچشمه گرفته و در طول مسير حركت در روستاي ماحوته بخش سراباغ آبشار زيبايي را به وجود مي‌آورد كه آرامش ناب لحظه‌ها را نثار هر نظاره‌گر خود مي‌كند. در پنج كيلومتري شهر آبدانان و در حاشيه روستاي پشت قلعه روي تپه بلند كه رودخانه دويرج از كنار آن مي‌گذرد آثار قلعه‌اي نظامي با قدمتي هزاروپانصد ساله به چشم مي‌خورد. قلعه‌اي ساخته شده از سنگ و گچ معروف به پشت قلعه. از ديگر بناهاي ساخته شده در روزگار ساسانيان يكي قلعه هزار در است كه در حاشيه شهر آبدانان جاي دارد نوع معماري و مصالح به‌كار رفته شبيه ديگر قلعه‌هاي ساخته شده در منطقه است. وي افزود: سراباغ از توابع شهرستان آبدانان در هشت كيلومتري خود و در ميان كوه‌هاي نسبتا بلند يكي از پديده‌هاي زيبا و طبيعي در دل خود نهفته دارد، درياچه دو قلوي سياه گاو، آب جوشيده از خاك زلال شده و تالابي به وسعت سه هكتار را تشكيل مي‌دهد.

*دره شهر خرم از سيمره رود

مديركل ميراث فرهنگي، گردشگري و صنايع دستي استان ايلام گفت: در 120 كيلومتري جنوب ايلام و بر كرانه خروشان سيمره و دامنه‌هاي كبير كوه دارا شهر يا دره شهر جاي دارد.

وي افزود: گذر آب سيمره از اين شهرستان و وجود زمين‌هاي حاصلخيز فراوان دره شهر را خرم و آباد ساخته به‌طوريكه امروز اين شهرستان يكي از كانون‌هاي مهم كشاورزي و دامپروري منطقه محسوب مي‌شود. سيمره چون هماره ايام خروشان و پر التهاب همنوا با كشكان خود را به گاوميشان مي‌رساند و پس از بوسه نهادن بر پاي گاوميشان رود در سفر اين استان را بدرود مي‌گويد.

*تنگه بهرام چوبينه

در 14 كيلومتري شهر دره شهر در دامنه ارتفاعات فرعي كبيركوه تنگه زيباي طبيعي و تاريخي بهرام چوبينه است. بقاياي ديواري ساخته شده از سنگ و ساروج، در مدخل تنگه و نيز سازه‌هاي حوضچه‌هاي داخل تنگه به روايت تاريخ مربوط به بهرام چوبينه سردار هرمز ساساني است.زيبايي تنگه چنان مسحور كننده است كه نام آن را در فهرست ملي مي‌توان يافت.

وي در باره سوغات محلي خاص مردمان اين ديار نيز گفت: «بژي برساق» نوعي شيريني مختص مردم استان ايلام است كه توسط زنان اين ديار پخته مي‌شود.اين نوع سوغات از ويژگي‌ها و شاخص‌هاي فرهنگ استان ايلام محسوب مي‌شود و گردشگران و مسافران علاوه بر ديدن آثار تاريخي و طبيعي به دنبال شاخص‌ها و ويژگي‌هاي بومي و محلي نيز هستند. سوغات محلي كه قطعاً در بسياري از نقاط كشور وجود دارد مي‌تواند به عنوان يك شناسه براي استان تلقي شود.اسكندري يادآور شد: استان ايلام با وجود داشتن سوغات محلي مختلف تاكنون اين سوغات به خوبي در كشور معرفي نشده است كه اين مسأله سبب فراموش شدن سوغات اين ديار در طول زمان شده است.

*غذاهاي محلي و سنتي

وي افزود: تقريبا همه انواع خوراكي‌‌ها در اين استان تهيه و طبخ مي‌شود ولي متداول‌ترين غذا آبگوشت است. برخي غذاهاي طبخ شده در اين منطقه خاص خود مردم استان است كه در همه شهرها، بخش‌ها و دهستان‌ها تهيه شده و طرز استفاده آن مخصوص اين منطقه است. غذاهاي استان ايلام را انواع آش‌هاي محلي، غذاها، دسرها و شيريني‌ها تشكيل مي‌دهند كه مهم‌ترين آن‌ها عبارتند از حلواي بگل، بژي برساق، جگر وز، حلواي قند، پرشگه، ترخينه، كله كنجي، پپگ، شير برنج، چنگال، سوختي، گمگه، عدس پلو با گوشت، باقلاپلو، كباب چنجه، قارچ، كپه و قه له و ماسوا است.

او درباره ديگر سوغات‌هاي متداول ايلام گفت: صنايع دستي در استان ايلام مقوله‌اي است كه اهميت آن در سال‌هاي اخير به عنوان صنعتي درآمدزا و تأثير گذار در رشد و توسعه اقتصادي بيش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. اين صنعت از جايگاه، سابقه طولاني و تنوع گسترده‌اي برخوردار است. اين نوع صنايع را مي‌توان به صنايع دستي جامعه عشايري، صنايع دستي جامعه روستايي و صنايع دستي جامعه شهري تقسيم بندي كرد. صنايع دستي ايلام با گذشته تاريخي غني و پرفراز و نشيب خود، قسمت عمده احتياجات منطقه را تأمين كرده و مازاد آن به خارج استان صادر مي‌شود، ولي با وجود توسعه صنعت در كشور، اين صنعت در استان ايلام كماكان مانند قسمت‌هاي ديگر صنايع در استان در حال تحول و توسعه است. وي اضافه كرد: استان ايلام در سال‌هاي اخير به جهت ويژگي‌هاي اجتماعي و فرهنگي، استعداد مناسبي در رشد صنايع دستي از خود نشان داده است. اختراع هنر «گليم نقش برجسته» از سوي بانوان ايلامي، مهمترين رويداد فرهنگي و صنعتي استان ايلام طي دو دهه‌ گذشته است كه نشان دهنده مستعد بودن جوانان ايلامي در توليد يا اختراع صنايع دستي جديد و معرفي آن به جهان است. گليم نقش برجسته با برآورده كردن نياز سليقه امروز توانسته است به طور سريع جايگاه خود را در صنعت كشور پيدا كند و نقش تعيين كننده‌اي در اقتصاد خانواده‌ها داشته باشد.

گزارش: پژمان مهدوي

خستين باري كه از‎ ‎‏«زيويه» نامي‎ ‎آورده شد در سالنامه آشوري مربوط به سارگن دوم است. وي به هنگام‎ ‎لشكركشي به‎ ‎سرزمين ماننا اعلام مي‌كند كه پس از تسخير پايتخت ماننايي‌ها يعني‎ ‎ايزيرتر و شكست‎ ‎پادشاه آنها به نام «ايرانزو» 2 قلعه مهم مركزي سرزمين ماننا به‌نام‎هاي زيپيه(ايزيپيه ازيپنا) و آرماثيت را متصرف شد‎ ‎كه اغلب نويسندگان و‎ ‎پژوهشگران‎ ‎را عقيده بر اين است كه اين زيپيه همين زيويه فعلي است و احتمال دارد كه‎ ‎محل قلعه‎ ‎آرماثيت نيز در روستاي «قپلانتو» در 5 كيلومتري زيويه باشد. در ضمن چنان‏‎ ‎كه مي‎‌‎دانيم مسكن و مأواي ماننايي‌ها كه يكي از قبايل متحد با مادها بودند در‎ ‎جنوب درياچه‎ ‎اروميه و شمال كردستان فعلي بوده است‎.‎ اين قلعه يك قلعه حكومتي بوده‎ ‎و گنجينه به دست آمده را دفينه‌اي مي‎‌داند كه در كنار جسد يك پادشاه سكايي گذارده‎ ‎شده است‎. ‎از نظر كارشناسان سازمان ميراث‎ ‎فرهنگي كردستان سفالينه‌هاي به دست‎ ‎آمده و ديگر آثار كشف شده از اين قلعه‎ ‎باستاني نشان مي‌دهد كه از اواسط قرن هشتم‎ ‎قبل از ميلاد تا اوايل دوره هخامنشي،‎ ‎زندگي در اين قلعه وجود داشته و با به سلطنت‎ ‎رسيدن داريوش هخامنشي و تهاجم ‎وي به سرزمين مادها زندگي در اين قلعه به پايان رسيده‎ ‎است‎.‎



‏* قلعه قمچقاي

قلعه قمچقاي در نزديكي روستايي به‎ ‎همين نام و روي يكي از كوه‌هاي بلند منطقه قرار دارد روستاي قمچقاي در 45 كيلو‌متري‏‎ ‎شمال بيجار در استان كردستان و در كنار رود قمچقاي واقع ‌است. مردم قمچقاي و‎ ‎ديگر روستاهاي اطراف به زبان تركي آذربايجاني تكلم مي‌كنند موقعيت جغرافيايي اين ‎قلعه از هيبت و عظمت خاصي برخوردار است؛‌ از يك سو به دره‌اي مشرف است كه در قديم‎ ‎به دره شاهان شهرت داشت و تيغه‌هاي بلند وهولناك اين كوه با پرتگاه‌هاي بلند، بالا‎ ‎رفتن از آن و رسيدن به دژ را بسيار دشوار مي‌كند از سوي ديگر اين قلعه، از جنوب‎ ‎غرب، جنوب شرق و شرق به پرتگاهي ديگر مشرف است اين قلعه از سمت شمال كه از ارتفاع‎‌‎كم‌تري برخوردار است، بقاياي ديواري عريض و محكم از سنگ لاشه با ملات و برج‌هاي نيم‎ ‎استوانه موجود است. دروازه قلعه نيز در اين سمت قرار دارد در اين قلعه سفال‌هايي از‎ ‎دوره اسلامي (قرن 6 و 7 قمري) به چشم مي‌خورد. بيرون قلعه و در سمت شمال‌غرب،‏‎ ‎بقايايي از ديواره‌ها و تراس بندي‌ها ديده مي‌شود. اين پشته از طريق پلكاني كه از‎ ‎سنگ كوه تراشيده شده با اراضي مرتفع شمالي مرتبط بودآب انباري كه به ارتفاع 1/40‏‎ ‎متر در كوه ساخته شده، تونل با 42 پله راهرويي كه آن را هم دردل كوه حفر كرده‌اند،‏‎ ‎نشانه‌هاي ديگري از اهميت ويژه اين قلعه است.‎



‎* قلعه پالنگان ‎

قلعه پالنگان در نزديكي روستايي به‎ ‎همين نام از توابع شهرستان كامياران در استان كردستان قرار دارداين‎ قلعه‎ در‎ ‎فاصله 800 متري جنوب شرق‏‎ روستاي پالنگان ‎در دره تنگيور و در محل چشمه‌هاي پرآب قرار دارد كه آثار و بقاياي‎ ‎اتاق‌ها،‎ آتشكده‏‌ها و‏ ‎پل‌هاي‎ ‎قديمي آن نمايان است‎.‎قلعه زلم براي زمستان، قلعه مريوان‎ ‎براي پاييز، قلعه حسن آباد در تابستان و قلعه پالنگان در بهار ميهماندار حكومتيان‎ ‎بوده‌اند.



‏* عمارت وكيل‎

‎از جمله‎ ‎بناهاي ديدني و قديمي شهر سنندج عمارتي معروف به عمارت وكيل است كه در خيابان‏‎ ‎كشاورز قرار گرفته است. اين عمارت، ملك موروثي و شخصي خانواده «وكيل» است.‏



‏* عمارت مشير ديوان‎

‎اين عمارت در‎ ‎خيابان شهدا قرار دارد و شامل هفت حياط با فضاهاي مرتبط است و يك حمام خصوصي در‎ ‎داخل مجموعه دارد. هر يك از حياط‌ها نيز داراي آبنما هستند. عمارت توسط ميرزا‎ ‎يوسف مشيرديوان در دوره قاجار ساخته شده است و زيباترين ايوان با طرح كلاه فرنگ در‎ ‎سنندج متعلق به اين بنا است. ‏



‏* حمام خان‎

‎اين حمام در‎ ‎ضلع شمالي بازار قديم سنندج در خيابان انقلاب واقع است. تزئينات داخل حمام و‎ ‎نقوش موجود بر روي ديوار آن در نوع خود بي‌نظير و جالب است. حمام در سال 1220‏‎ ‎هجري قمري به دستور امان‌الله خان اردلان ساخته شده و بين حمام‌هاي باقي مانده‎ ‎از گذشته بزرگ‌ترين و زيباترين حمام شهر است‎.



‎* ‎امامزاده ‌هاجر‎ ‎خاتون(س)‎

‎اين امامزاده در خيابان صلاح الدين ايوبي در محله قديمي سرتپوله سنندج واقع است. بر اساس‎ ‎روايات موجود اين امامزاده شريفه، خواهر امام رضا(ع) است‎.



‎‏* امامزاده پير عمر(ع)‎

‎اين امامزاده در ضلع جنوبي خيابان امام خميني(ره) واقع شده و تاريخ ساخت آن سال 1046 هجري قمري است. امامزاده پير عمر را پسر بلافصل حضرت علي (ع) مي‌دانند.



‏ ‏‏* امامزاده پير محمد(ع)‎ ‎

اين بقعه در‎ ‎ميدان نبوت سنندج در بالاي تپه‌اي كه قبرستان قديمي شهر واقع شده است قرار دارد‎. ‎اين بنا محل دفن امامزاده محمد بن يحيي(ع) مشهور به پير محمد است‎.



‎‏* خانه آصف(خانه كرد)

يكي از عمارات زيباي سنندج است كه موسس آن آصف اعظم(ميرزا علي نقي خان لشكر نويس) ‎است. در چند سال اخير به‎ ‎موزه مردم شناسي تبديل شده (خانه كرد) و در خيابان امام‎ ‎واقع‎ ‎است‎.



‎‏* سنگ نبشته تنگيور ‎ ‎

در 500 متري شمال غرب روستاي‎ ‎تنگيور در تنگه زينانه و در 45 كيلومتري شمال غرب شهر كامياران در بلندترين‏‎ ‎صخره كوه بقاياي كتيبه برجسته‌اي از سارگن دوم پادشاه آشور و در غرب آن نقش انسان‎ ‎برجسته‌اي به طول نيم متر ديده مي‌شود. قدمت اين كتيبه بيش از 3000 سال است.‏‎

‎نقش شاه به صورت نيمرخ، با كلاهي استوانه‌اي و شبيه باشلاق، پاي راست خود‎ ‎را در جلو و پاي چپ را عقب قرار داده است، دست راست شاه به طرف بالا بلند شده و دست‎ ‎چپ در مقابل شكم قرار دارد‎ ‎اين كتيبه به خط ميخي و به زبان آشوري‎ ‎باستان است ‏‎.



*‎ پارك جنگلي آبيدر

اين پارك در ضلع غربي شهر سنندج در دامنه كوه آبيدر‎ ‎قرار دارد. آبيدر‎ ‎در فرهنگ مردم منطقه جايگاه خاصي دارد و به دليل پر آب بودن چشمه‎ ‎سارها، قنات‌ها و‎ ‎وجود باغ‌هاي متعدد مانند امانيه و اميريه چنين ناميده مي‎شود‎. ‎از زماني كه شهر سنندج بنيان نهاده‎ ‎شد، آب چشمه‌هاي آبيدر به شهر منتقل‎ ‎شد. هنوز هم قنات عمارت خسروآباد، آصف،‎ ‎وكيل، مشير و تعدادي از بناها، به نوعي از‎ ‎اين كوه سرچشمه مي‌گيرد.



‎‏* گنجينه تاريخ‎ ‎زاگرس

موزه را مي‌توان‎ ‎محل نگهداري آثار گذشتگان و نمايش و‎ ‎انتقال آنها به آيندگان، شناخت و نمايش سهم‎ ‎اقوام و ملل در فرهنگ و تمدن جهاني،‏‎ ‎ايجاد و تقويت تفاهم ميان ملل و اقوام دانست‎. ‎موزه سنندج كه در مركز شهر سنندج در خيابان‎ ‎امام خميني(ره) واقع شده از‎ ‎جمله اين موزه‌ها است كه در مجاورت آن بناهايي چون خانه‎ ‎كرد، مسجد جامع و خانه مجتهدي‎ ‎قرار دارد‎ .‎ساختمان موزه در اصل بخش بيروني‎ ‎عمارت‎ ‎ملالطف‌الله شيخ الاسلام است، اين عمارت از عمارت‌هاي باشكوه و اعياني‎ ‎شهر سنندج‎ ‎است كه از سوي ملالطف‌الله كه يكي از علماي بزرگ آن دوره و‎ ‎معاصر‎ ‎ناصرالدين شاه بوده، ساخته شده است‎.



‎‏* سرزمين نيلوفرهاي آبي‎

‎اگر تا به حال درياچه زريبار را كه‎ ‎خارج از كردستان‎ ‎با نام زريوار مشهور شده، نديده‌ايد، كافي است يك بار به‎ ‎مريوان و ساحل اين درياچه‎ ‎بزرگ برويد. چنان مجذوب خواهيد شد كه دلتان بارها هواي‎ ‎زريوار يا زريبار را خواهد‎ ‎كرد. براي ديدن زريبار كافي است به‎ ‎شهر مريوان در استان كردستان برويد‎. ‎از آنجا كه تا زريبار كمتر از سه ‏‎‎كيلومتر راه است. فاصله درياچه تا‎ ‎سنندج حدود 135 كيلومتر است. اين درياچه‎ ‎در ارتفاع 1285 متري از سطح دريا قرار‎ ‎گرفته و طولش حداكثر 5 كيلومتر و عرض آن‎ ‎حداكثر 5/1 كيلومتر است‎. ‎حجم آب زريبار 30 ميليون متر مكعب‎ ‎و عمق متوسط آن 3 متر است كه در‎ ‎برخي نقاط تا 8 متر هم مي‌رسد. آب زريبار ‎شيرين است و از جوشش چشمه‌هايي تامين‎ ‎مي‌شود كه در كف درياچه واقع شده‌اند‎ ‎بنابر اين هيچ رودخانه‌اي به زريبار‎ ‎نمي‌ريزد‎.‎

آب درياچه اغلب سبز مايل به‎ ‎قهوه‌اي كمرنگ است. زريبار در همه‎ ‎فصول زيبا است، حتي زمستان. در روزهاي سرد‎ ‎زمستان، سطح درياچه كاملاً يخ مي‌بندد به‎ ‎حدي كه مي‌توان روي آن راه رفت و‎ ‎موتورسواري كرد‎ ‎چشم‌انداز زمستاني درياچه‎ ‎بسيار تماشايي است.‎ ‎همچنين وجود نيلوفرهاي آبي با گل‌هاي‎ ‎سفيد در كناره‌هاي درياچه و‎ ‎علف‌هاي هفت بند و ني‌هاي بلند در قسمت جنوب شرق‎ ‎درياچه منظره‌اي رويايي به ‎زريوار بخشيده است. نكته قابل توجه ديگر در مورد زريوار‎ ‎اين است كه هيچ‎ ‎رودخانه‌اي به اين درياچه وارد نمي‌شود و آب درياچه از ذوب شدن برف‎‌‎هاي كوه‌هاي‎ ‎اطراف و تعدادي چشمه‌هاي خودجوش در كف درياچه تأمين مي‌شود‎.‎ در‎ ‎زمستان به علت برودت هوا و‎ ‎همچنين شيريني آب درياچه يك لايه يخ، سطح درياچه را به‎ ‎طور شگفت انگيزي مي‌پوشاند، ‎ولي نزديك به 60 نقطه در اين درياچه يخ نمي‌زند و آن هم‏‎ ‎محل قرار گرفتن‎ ‎همين چشمه‌هاي خودجوش در درياچه است و اين گونه است كه مي‌توان در‎ ‎زمستان به وجود‎ ‎اين چشمه‌ها كه عامل تأمين‌كننده آب زريوار هستند پي‌ برد‎



‏* منطقه اورامان

يكي از مناطق زيباي استان كردستان، منطقه اورامان‎ ‎است كه در شرق‎ ‎مريوان قرار دارد و داراي كوهستان‌هاي زيبا با پوشش جنگلي است‎. رودخانه بزرگ‎ ‎سيروان، از اين منطقه و دره اورامان عبور مي‌كند و به رودخانه‎ ‎دياله در عراق مي‎‌پيوندد‎. ‎

روستاي اورامان تخت بدون شك معرف‎ ‎منطقه اورامان (اورامانات) است. زيبايي، شرايط اقليمي، مهندسي ساخت‌وساز و بسياري‎ ‎ويژگي‌هاي ديگر موجب شده است كه نام ماسوله كردستان را بر اين روستا بگذارند و اگر‏‎ ‎اين روستا نامي آشنا براي بسياري از ايرانيان نيست به دليل تبليغات كم، معرفي نشدن‎ ‎و اوضاع و احوال كردستان در بعد از انقلاب بوده است.

با عبور از ميان جاده‌هاي پر پيچ و خم و بعد ‎از پشت سر گذاشتن راهي بس طولاني و طي مسيري طاقت فرسا به منطقه‌اي مي‌رسي كه‎ ‎اسم آن را اورامات تخت نهاده‌اند، عنواني كه به هيچ وجه بيانگر وضع منطقه نيست،‎ ‎چرا كه اين منطقه نه تنها تخت نيست بلكه با شيبي تند و وجود كوه‌هاي بسيار بلند از‎ ‎هر بيننده‌اي پذيرايي مي‌كنداين روستاي زيبا و شگفت انگيز در ارتفاع 1450 متري از‏‎ ‎سطح درياهاي آزاد قرار گرفته است و اقليمي معتدل و كوهستاني دارد. آب و هواي آن در‏‎ ‎فصل بهار و تابستان بسيار مطبوع و دلپذير است و زمستان آن بسيار سرد و طولا‌ني است‎ ‎و در بعضي از سال‌ها بارش برف در اين روستا تا اندازه‌اي است كه براي چند روزي‎ ‎دسترسي به آن امكان‌پذير نيست. روستاي اورامان كه در دامنه رشته كوه‌هاي زاگرس و در‎ ‎ابتداي حوزه آبريز رودخانه سيروان واقع شده با توجه به معماري خاص و ويژگي‌هاي‎ ‎مختلف يكي از روستاهاي شگفت انگيز كشور است‎ ‎كه هر سال پذيرايي انبوه از مسافرين و‎ ‎گردشگران داخلي و خارجي است روستاي است در دل رشته كوه‌هاي زاگرس و ابتداي حوزه‎ ‎آبريز يكي از بزرگترين رودخانه‌هاي استان و در دل كوه‌هاي سر به فلك كشيده تمامي‎ ‎خانه‌هاي روستاي اورامان تنها با استفاده از سنگ و چوب ساخته شده و در ديوار منازل‎ ‎مسكوني سه تا چهار طبقه هيچ خبري از گل و سيمان نيست و مردان سخت كوش روستا از‎ ‎الهام از طبيعت منطقه كه برگرفته از كوه‌هاي سخت و خشن است و با دستان هنرمند خود‎ ‎به اين سنگ‌هاي بي‌جان زيبايي بخشيده‌اند و به شيوه‌اي كاملاً ديدني آنها را روي هم قرار‎ ‎داده‌اند و ضمن رعايت اصول مقاوم سازي خانه‌هاي سه تا چهار طبقه را بنا نهاده‌‎اند‎.



‎‏* ميهمان ما هستيد

به اورامان كه رسيديد، خيالتان آسوده كه شب بدون‎ ‎سرپناه نخواهيد‎ ‎ماند. پيشترها مسافران در مسجد مي‌ماندند يا ميهمان اهالي بودند.‏‎ ‎اما‎ ‎حالا شما مي‌توانيد در يك هتل سنگي و زيبا اقامت كنيد. اين هتل به تازگي و‎ ‎با استفاده‎ ‎از معماري محلي ساخته شده است.




‎‎* كلانه‎ ‎بخوريد

با آمدن فصل بهار، تنوع غذاهاي‎ ‎محلي در اورامان افزايش مي‌يابد،‎ ‎اين هم تنها به دليل روييدن گياهان بهاري‎ ‎است. يكي از اين غذاها كلانه است كه با‎ ‎نوعي خاص از گياهان كوهي يا پياز با خمير‎ ‎نان درست و سپس با روغن محلي چرب مي‌شود‎. ‎اگر شما چربي دوست نداريد مي‌توانيد ‎آش دوغ محلي ميل كنيد. علاوه بر اينها،‎ ‎غذاهاي ديگري همچون كوكوي كنگرو آش‏‎ ‎گيلاخه پخت مي‌شود. فراموش نكنيد كه اين ‎نوع غذاها داراي خواص دارويي‎ ‎فراواني هستند. به قول اهالي اين غذاها حكيم هستند‎!



‎‏* صنايع دستي بخريد

دست خالي بازنگرديد. كلاش يا همان‎ ‎گيوه‎ ‎محلي، گليم، سجاده(موج، جاجيم )، شال و پارچه‌هاي پشمي، نمدمالي،‎ ‎زيورآلات محلي،‎ ‎حصير و سبد از جمله صنايع دستي هستند كه شما مي‌توانيد با‎ ‎خود ببريد. مردم اورامان‎ ‎علاوه بر مواد خوراكي به نوعي در تهيه وسايل زندگي خودكفا‎ ‎محسوب مي‌شوند. اگر دلتان‎ ‎خواست، علاوه بر اين صنايع مي‌توانيد عسل طبيعي و گردو نيز‎ ‎خريداري كنيد آن هم به‎ ‎قيمت عادلانه‎.



‏* هنرهاي سنتي ‎

هنرهاي سنتي از ديرباز در ميان‎ ‎كردها رواج داشته و با‎ ‎توجه به شرايط خاص جغرافيايي از تنوع برخوردار بوده است‎. ‎توليد اين آثار هم مصرف‎ ‎محلي دارد و هم از نظر اقتصادي در بهبود زندگي مردم منطقه‎ ‎موثر است‎.‎

مهم‌ترين‎ ‎هنرهاي سنتي‎ ‎كردستان عبارتند از‎: ‎دست بافته‌ها،‎ ‎قالي، گليم، سجاده بافي (موج،‎ ‎جاجيم)، شال بافي و تهيه پارچه‌هاي پشمي،‎ ‎گيوه دوزي، نازك كاري، منبت كاري، معرق،‎ ‎سفال گري، نمدمالي، زيورآلات محلي، سوزن‎ ‎دوزي، قرقره بافي، قلاب بافي، گلدوزي،‎ ‎پولك و منجوق دوزي، حصير و سبد، بافت‎ ‎سياه چادر، فلز كاري و ساخت آلات موسيقي. ‎وجود آب و هواي سرد در شش ماه‎ ‎از سال در بيشتر مناطق اين استان، موجب رويكرد ‎بيشتر مردم به اين توليدات‎ ‎شده و بافته‌هاي زيبا و متنوع را به وجود مي‌آورد‎.



‎‏* قالي و گليم

قالي كردي از نظر كيفيت بافت به سه‎ ‎گروه تقسيم مي‎‌شود‎: ‎فرش‌هاي سنندج‎: ‎اين قاليچه‌ها كه از جذابيت و گيرايي‎ ‎خاص برخور دارند،‎ ‎بافتي ظريف دارند و اصالت و سادگي در طرح و رنگ آنها مشهود است‎. قاليچه سنندج از‎ ‎لحاظ سبك كاملاً متفاوت است و با محصولات ديگر نقاط ايران هيچ‎ ‎شباهتي ندارد‎. ‎قدمت، كيفيت و ظرافت قالي سنندج به حدود سه قرن پيش يعني زمان‏‎ ‎تبديل‎ ‎شدن سنندج به مركز استان كردستان باز مي‌گردد‎.‎

فرش بيجار‎: ‎ويژگي شاخص فرش‎ ‎بيجار، ساختار متراكم اين قالي‌ها است‎. ‎بافت آنها به گونه‌اي‌ است كه نمي‌توان آن‌ها را‏‎ ‎تا كرد. در مراحل اوليه تجارت‎ ‎فرش، اين گونه فرش‌ها را «لول» مي‌ناميدند. اين كلمه‎ ‎بيانگر استحكام بيش از حد فرش‎‌‎هاي بيجار است. براي توليد اين فرش كه مانند تخته ‎محكم است، يك پود بسيار ضخيم‎ ‎را علاوه بر يكي دو پود نازك، وارد بافت فرش مي‌كنند‎. ‎اين عمل به صورت متناوب در‎ ‎تار و پود فرش تكرار مي‌شود.



‎‏* موج بافي

موج يا رختخواب پيچ بيشتر در مناطق‎ ‎روستايي و‎ ‎كمابيش در مناطق شهري مورد استفاده است. از موج در ماه‌هاي سرد سال به‎ ‎عنوان‎ ‎روانداز استفاده مي‌شود. اين پارچه براي پوشش تزييني كرسي نيز به كار مي‎‌‎رود و گاه‎ ‎آن را به عنوان پرده به درگاه مي‌آويزند و به اين وسيله از ورود سرما به ‎داخل ‎جلوگيري مي‌كنند‎.‎ ماده اصلي موج پشم است.



‎‏* جانماز يا‎ ‎سجاده‎ ‎

جانماز يا سجاده توليد ديگر كارگاه‎ ‎موج بافي است. اين بافته چنان‎ ‎كه از نام آن بر مي‌آيد، زيراندازي براي‎ ‎اداي نماز است كه هميشه پاك و منزه نگه ‎داشته مي‌شود و پس از انجام نماز جمع مي‎ ‎شود‎.

‎قطع جانماز كوچك و حدود 150×100‏‎ ‎سانتي‌متر است و از دو تخته تشكيل مي‎شود. رنگ‌آميزي و نقش پردازي جانماز متاثر از‎ ‎جنبه معنوي كاربرد آن است و‎ ‎برخلاف موج كه داراي رنگ‌هاي شاد و متنوع است، تركيب ‎رنگي آن از دو رنگ سياه و ‎سفيد يا قهوه‌اي و سفيد تشكيل مي‌شود.



‎* نمد‎ ‎بافي

نمد بافي در كردستان با سابقه‎ ‎طولاني كردها در امر دامداري‎ ‎ارتباط تنگاتنگ دارد. مزاياي نمد به‎ ‎عنوان عايقي در برابر رطوبت، گرما و سرما و نيز‎ ‎استحكام قابل توجه اين‎ ‎فرآورده، آن را به وسيله مناسبي براي زندگي در كوهستان و‎ ‎مناطق سردي چون‎ ‎كردستان بدل ساخته است. از سوي ديگر ابزار كار براي ساخت نمد، ساده،‏‎ ‎محدود، ارزان و‎ ‎مواد اوليه آن همواره در دسترس بوده است. دو كاربرد عمد نمد در اين‎ ‎نواحي، يكي به‎ ‎عنوان تن پوش مردان (كوله بال و كه په نك) و ديگري به عنوان‎ ‎زيرانداز‎ ‎است. گاه از نمد به عنوان زير زين اسب و خورجين استفاده شده‎ ‎است‎.



‎‏* نازك كاري‎ ‎

شهر سنندج، مركز توليد صنايع چوبي‎ ‎مانند نازك كاري، معرق و منبت‎‌‎كاري است و مردمان آن از حدود 100سال پيش‎ ‎به خلق آثار هنري در اين زمينه اشتغال‎ ‎دارند‎.



‏* گيوه كشي

گيوه يا «كلاش» پاي افزاري راحت، مقاوم و ارزان است كه‎ ‎در‎ ‎جوامع كوچ نشين، روستايي و شهرنشين مورد استفاده قرار مي‌گيرد سادگي‎ ‎ابزار كار و در‎ ‎دسترس بودن مواد اوليه براي توليد آن و همچنين وجود نيروي‎ ‎كار در دسترس، موجب رواج‎ ‎پيشه گيوه كشي در كردستان به ويژه در ناحيه اورامانات شده‎ ‎است‎.

‎مراكز عمده توليد گيوه در كردستان، آبادي اورامانات و هجيج است و‎ ‎در‎ ‎قصبه نودشه، گيوه كشي از مشاغل عمده مردمان محسوب مي‌شود. كردستان و شهر سنندج سرزمين رنگ‌هاي زيبا‎ ‎لباس‌هاي كردي زنانه و مردانه سرسبزي و طراوت كوهستاني و مردمان ميهمان نواز است كه‎ ‎كمتر در برنامه‌هاي گردشگري ايرانيان قرار گرفته است امابه مسافران نوروزي توصيه مي‌شود در اولين فرصت بهاري سري به اين استان بزنند كه خالي از لطف و تماشا نيست‏‎.



‎‏* آماده پذيرايي از ميهمانان

‎‏21 هتل،19 مهمانپذير در سطح استان ‎آماده و مهياي پذيرايي از هموطناني است كه كردستان را براي مسافرت نوروزي انتخاب‎ ‎كرده‌اند يا اينكه در مسير سفر قصد اقامت چند روزه در كردستان را دارند‎.‎تيمور خالدي كارشناس گردشگري استان‎ ‎با بيان اين مطلب افزود: براساس هماهنگي‌هاي به‌ عمل آمده 300 منزل مسكوني ‎استيجاري در شهرستان بانه در نظر گرفته شده است و پنج كمپ موقت اسكان هم در سطح‎ ‎استان پيش‌بيني شده است و اين درحالي است كه واحدهاي آموزشي به استعداد 1800‏‎‎‏ كلاس هم براي اسكان گردشگران در نظر گرفته شده است خالدي‏‎ ‎اضافه كرد:‏‎ ‎براساس آمار موجود شمار مسافران نوروزي كه نوروز 89 و تابستان امسال به كردستان ‎آمدند 6 ميليون و 621 هزار و 658 نفر بوده است و مسافران‏‎ ‎مقيم هم يك ميليون و 994 هزار و 537 نفر بودند و اميدواريم ‎كه نوروز 90 نسبت به نوروز 89 شاهد افزايش ورود مسافران نوروزي به كردستان باشيم. در اين استان همه و همه مصمم هستند كه لحظات و اوقات خوشي را براي گردشگران فراهم كنند و‏‎ ‎ثابت كنند كه بي‌جهت نيست كه به مهيمان‌نوازي شهره خاص و عام شده‌اند‎ .‎پس منتظر شما نوروزيان هستيم. ‏

گزارش: عرفان خادم ‏

شهرستان شاهرود تمام زيبايي‌هاي جهان هستي را به مقياس كوچكتر در خود دارد.

زيبايي و تنوع چيزي است كه شما در اين شهرستان به خوبي مي‌توانيد بيابيد. از جنگل‌هاي زيبا گرفته، تا كوير كه در روز، گرمايش جان‌فرساست و در شب آسماني با ستارگاني فراوان دارد. ‏

اگر بخواهيم فقط در حد يك تعريف كوتاه شاهرود را توصيف كنيم بايد بگوييم كه شاهرود به عنوان بزرگترين شهرستان استان سمنان به خاطر آب و هواي خاصش از ديرباز به عنوان قاره كوچك يا بهشت كوير نام گرفته است.

شاهرود از جمله شهرستان‌هاي تاريخي و باستاني ايران است كه قدمت آن به 1000 سال قبل از ميلاد مسيح(ع) مي‌رسد. كوچكترين و كوتاهترين مرز ميان كوير و دريا در شاهرود است. شاهرود با مساحتي افزون بر 50 هزار و 899كيلومترمربع و جمعيتي بيش از 230 هزار نفر، بزرگترين شهرستان استان سمنان از نظر وسعت و جمعيت است.

اين شهرستان از شمال به استان مازندران، از جنوب به كوير مركزي و استان اصفهان، از مغرب به شهرستان دامغان و از مشرق به استان خراسان رضوي محدود مي‌شود..

يكي از ويژگي‌هاي مهم شاهرود وسعت و تنوع اقليم آن است. شهري كه اگرچه بر حاشيه كوير قرار دارد، اما هرگز اسير برهوت آن نشده است و بسيار بيشتر از ديگر شهرها سرسبزي دارد. در شاهرود چهار فصل سال را مي‌توان ديد و همه فصول در زمان خاص خود وجود دارد و اين سبب به وجود آمدن طبيعتي زيبا در اين شهرستان شده است.‏

اگر از شاهرود و مركز اين شهر به فاصله 15 دقيقه به طرف جنوب برويد، كوير به معناي واقعي شروع مي‌شود. و اگر به فاصله 50 دقيقه به طرف شمال برويد، به جنگل مي‌رسيد. از مركز شهر تا ارتفاعات 3960 متري شاهوار دو ساعت فاصله است.‏شهري با اين خصوصيات در كنار خود جاهاي بسياري براي گردشگري دارد كه هريك به نوبه خود مي‌تواند براي هر بازديدكننده‌اي جذاب باشد.‏



‏* ماسوله كوير

بازار شاهرود يادگار دوره قاجار كه هنوز درهاي بزرگ كاروانسراها در آن ديده مي‌شود، حمام‌هاي قديمي، آرامگاه عارف شهير ايراني بايزيد بسطامي، صومعه بايزيد، آرامگاه عارف نامي شيخ ابوالحسن خرقاني، آرامگاه شيخ عمادالدين و آرامگاه ابن يمين فرومدي از ديگر نقاط ديدني شاهرود است،

كاروانسراهاي مياندشت، ميامي، ‌ده ملا، بدشت، شاه عباس، ‌الهاك، جاده ابرشيم و كاروانسراي سنگي، مسجد جامع متعلق به دوره ايلخاني با قدمتي حدود 700 سال، مسجد جامع بسطام، برج كاشانه و مسجد جامع بايزيد بسطامي، شهر مجن كه به ماسوله كوير شهرت دارد در30 كيلومتري شاهرود، قنديل‌هاي يخي دره آب اوستا در ابرسج، چشمه هفت رنگ داراي آب رنگين دردره تاش، آبشار نكارمن،‌ آبشار دره آلوچال در دل جنگل‌هاي ابر، امامزاده ارميان(ع) كه امامزاده‌اي در دل درختي به طول 10 مترجاي دارد، موزه شاهرود در محل سابق بلديه (شهرداري)، تپه سنگ چقماق با قدمت پيش از تاريخ است.

شاهرود مناطق گردشگري متنوعي دارد و مناطق گردشگري همچون منطقه نمونه گردشگري جنگل ابر در 40 كيلومتري شمال‌شرق شاهرود، منطقه گردشگري جنگل اولنگ در 85 كيلومتري شمال شاهرود، منطقه گردشگري جنگل دشت شاد، منطقه نمونه گردشگري جنگل و آبشار نام نيك، منطقه نمونه گردشگري زيستكره توران كه اين مجموعه از سه قسمت پارك ملي، پناهگاه حيات وحش و منطقه حفاظت شده تشكيل شده است، منطقه نمونه گردشگري مجن و آبشار تنگه داستان، منطقه نمونه گردشگري خوش ييلاق كه با چشم‌اندازهاي متفاوت طبيعي و تنوع اكو سيستمي فراوان از جنگل، كوهستاني، مرطوب خزري، دشت خشك و بياباني تنوع زيستي ويژه و ارزشمندي در گستره‌اي نسبتاً محدود پديد آورده است، منطقه نمونه گردشگري فرحزاد تاش و چشمه هفت رنگ، منطقه نمونه گردشگري قطري، منطقه نمونه گردشگري دشت آفتابگردان و شقايق كالپوش كه نمايش منحصر به‌فرد گل‌هاي شقايق در اين منطقه از اواخر ارديبهشت تا 10 خرداد جلوه ويژه و خاص به آن مي‌دهد، منطقه نمونه گردشگري رضاآباد خارتوران با آن تپه‌هاي ماسه‌اي زيبا و منطقه نمونه گردشگري عباس‌آباد كه تمام اينها تنها بخشي از داشته‌هاي شهرستان شاهرود است.‏



‏* بهشت كوير ‏

نام بهشت كوير برازنده شهرستان شاهرود است، اما عجيب است كه چنين شهرستاني با اين همه ظرفيت و پتانسيل هنوز نتوانسته كوچكترين قدمي در راه جذب گردشگر و توريست بردارد. ‏

رئيس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري شاهرود در خصوص ظرفيت‌هاي موجود در اين شهرستان براي ارتقاي وضعيت گردشگري و توريسم گفت: ظرفيت‌هاي گردشگري شهرستان شاهرود از ابعاد مختلف، فوق‌العاده بوده چه از نظر تاريخي، عرفاني و فرهنگي، روستايي و عشايري و چه از منظر اكوتوريسم و جاذبه‌هاي طبيعي شهره عام و خاص است. همين پتانسيل‌هاي خدادادي شاهرود را به يك منطقه استثنايي تبديل كرده است و از آنجا كه در مسير كريدور شرق به غرب و جنوب به شمال واقع شده خود عامل مهم براي توجه بيشتر و اساسي به اين مقوله از توسعه در شهرستان شاهرود است.‏

حميدرضا حسني افزود: از آنجا كه مهمترين مشكل شهرستان شاهرود بيكاري است و در كنار آن ظرفيت بالاي توسعه گردشگري وجود دارد بايد با تدوين برنامه‌اي جامع و بلندمدت در زمينه توسعه گردشگري گام برداشت و اين امر نيازمند تسريع در زيرساخت‌ها است كه با توجه به سياست‌هاي خصوصي‌سازي دولت جمهوري اسلامي اين روند با معرفي، تسهيل و ترغيب در سرمايه‌گذاري پيگيري مي‌شود. در اين راستا در دور اول و دوم سفر رئيس‌جمهوري و هيأت دولت به استان سمنان 12 منطقة نمونه گردشگري، يك شهر نمونه گردشگري و 5 روستاي هدف گردشگري به تصويب رسيد.‏

به همت همكاران اين اداره در سال‌هاي اخير با برپايي جشنواره‌هاي گردشگري سفر به مجن و آبشار تنگه داستان، سفر به دشت شقايق‌هاي كالپوش، سفر به زيستگاه زاغ بور و تشكيل دو گروه آيين موسيقي شقايق و عيدانه از اقدامات انجام شده نسبت به معرفي جاذبه‌هاي طبيعي و فرهنگي بوده است. فروش و رونق صنايع دستي و سوغات در روستاها و شهرهاي شاهرود از تأثيرات قابل توجه اين برنامه‌ها بوده به گونه‌اي كه تنها در روز برگزاري جشنواره سفر به دشت شقايق‌ها در روستاي رضوان كالپوش 250 ميليون ريال از محل فروش لبنيات محلي و سوغات درآمد نصيب اهالي شد كه امروزه به يكي از جنبه‌هاي رقابت و خواست‌هاي روستاهاي مناطق مختلف تبديل شده تا بتوانند از كنار ورود گردشگر با فروش صنايع دستي و سوغات و پذيرايي درآمد خانوار خود را تأمين كنند. از آنجا كه به ازاي ورود هر گردشگر دو تا شش شغل مستقيم و 9 تا 15 شغل با احتساب مشاغل بخش‌هاي توليدي و خدماتي ايجاد مي‌شود، اين امر سهم چشمگيري در كاهش معضلات بيكاري و اجتماعي و تأمين اقتصاد خانوار شهرستان شاهرود خواهد داشت. ‏

حسني درباره همكاري مسئولان در ترسيم اهداف بلندمدت اضافه كرد: خوشبختانه با حمايت‌هاي مسئولان شهرستان و ديدگاه‌هاي راهگشا و مثبت آنها اين مهم در صدد دغدغه‌هاي منطقه‌اي قرار گرفته و از آنجا كه محور توسعه شهرستان شاهرود كشاورزي و گردشگري ترسيم شده، اين پيشرفت مستلزم مصوبه‌هاي ملي، استاني و اختصاص اعتبارات چشمگير در آماده‌سازي زيرساخت‌ها است.‏

رئيس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري شاهرود گفت: پيگيريم كه براي نخستين بار كارگروه گردشگري استان در اين شهرستان كه قطب اصلي توسعه گردشگري استان سمنان محسوب مي‌شود تشكيل شود.‏

نماينده مردم شاهرود در مجلس شوراي اسلامي نيز در اين باره گفت: متأسفانه روند حركت برنامه در زمينه گردشگري بسيار كند بوده است در حاليكه ما بايد در سال‌هاي گذشته شاهد اتفاقات خوبي در اين بخش مي‌بوديم.

دكتر كاظم جلالي با اشاره به اينكه شاهرود در دو بخش گردشگر عرفاني و طبيعت‌گردي مي‌تواند فعاليت خوبي داشته باشد، افزود: ما بايد به ياد داشته باشيم درآمدي كه در اين بخش از كشور و در شهرستان شاهرود حاصل مي‌شود منافعي براي كل كشور دارد.

لذا اميدواريم از اين پس با تغيير مديريتي كه در سازمان ميراث فرهنگي استان روي داد كارهاي جديدي صورت گيرد.‏

گزارش: محمد رضائيان

وزش باد بهاري در بادگيرهاي تاريخي شهر و استان يزد صداي رويش را در اين نقطه از خاك كشورمان به گوش مي‌رساند. نسيم بهاري در اين بادگيرها منادي شروعي دوباره است. سالها است ساكنان اين شهر و استان با شنيدن صداي چكاوك‌ها و گنجشك‌ها و باد در بادگيرها، خود را براي نوروز و ديد و بازديد و پذيرايي از ميهمانان نوروزي آماده مي‌كنند. امسال نيز باد بهاري به بادگيرها رسيده است و ساكنان كويري ايران خانه را آب و جارو كرده‌اند.

وزش باد بهاري در بادگيرهاي تاريخي شهر و استان يزد صداي رويش را در اين منطقه از خاك كشورمان به گوش مي‌رساند. نسيم بهاري در اين بادگيرها منادي آغاز زندگي است.



پيشينه تاريخي يزد

استان يزد با وسعتي حدود 131 هزار و 575 كيلومترمربع در مركز ايران و حاشيه كوير نمك واقع شده و مركز آن شهر يزد است. يزد، يكي از سرزمين‌هاي باستاني اقوام ايراني و داراي ميراث درخشاني از فرهنگ و تمدن كهن و ادوار مختلف تاريخي با قدمت 3000 سال است، برخي بناي اوليه شهر يزد را به زمان اسكندر مقدوني و به اعتقاد عده‌اي ديگر از تاريخ‌نويسان، در دوره ساسانيان (421ـ 339 ميلادي) به فرمان يزدگرد اول در اين محل قصري به نام يزدگرد بنا شده كه نام يزد از همين عنوان گرفته شده است و به معناي مقدس، فرخنده و در خور آفرين است. مورخان يوناني اين شهر كهن و باستاني را «ايستايس» خوانده‌اند كه بعد از ويراني شهر كهن كثه پديد آمد.



* آب و هوا

دماي هوا در اين استان در تابستان و زمستان و حتي در شب و روز نوسان دارد و مي‌توان گفت يزد داراي دو فصل است.

فصل بلند گرما كه از اسفند آغاز مي‌شود و تا مهر ادامه دارد و فصل كوتاه سرما كه زمان آن از آبان تا اواخر بهمن است.

وقتي از دور دست‌ها به يزد نگاه مي‌كنيم، آنچه چشم‌ها را مي‌نوازد، بادگيرهاي بزرگ و كوچكي است كه هر يك گوياي حفظ اصالت، هويت و تاريخ دارالعباده ايران است.

پديده معماري در اين بافت‌ها، خشت خام است كه بسته به شرايط آب و هوايي كوير با استفاده از سبك معماري خاص سازه‌هاي متنوع را ساخته اين گذر از بافت تاريخي شهر لذت‌بخش است و آنچه كه معماري اين شهر كويري را از ساير شهرها متمايز مي‌سازد، تلفيق مذهب و عرفان است چنان كه بسياري از كارشناسان شهرسازي معتقدند، در يزد نشانه‌هاي عالي اخلاقي، معماري و باستان‌شناسي به هم آميخته و جزء فرهنگ جدايي ناپذير مردم شده است.

ـ يزد، اين دردانه كوير كه از پس غبار قرن‌ها همچنان ديده‌نواز است، يكي از مراكز مهم فرهنگ و تمدن به‌شمار مي‌رود و بين سرزمين‌هايي كه انسان‌ها در پهنه آن عمري چندين هزار ساله را داشته‌اند، جايگاه خاصي دارد. اين كه در افسانه‌هاي تاريخي بناي اوليه مناطقي در يزد مثل ميبد را به حضرت سليمان نبي(ع)، يزد را به ضحاك و اسكندر و ابركوه را به حضرت ابراهيم(ع) نسبت داده‌اند، خود از نشانه‌هاي ديرينگي تاريخ و فرهنگ اين سرزمين كهن است.

هرچند كه در بيان تاريخ نمي‌شود به اين روايت‌هاي افسانه‌گونه تكيه كرد اما مجموعه اسناد پراكنده موجود در يزد نيز به سهم خود ميراث شايان توجهي از فرهنگ و تمدن كهن و ريشه‌دار را در اين سرزمين معرفي مي‌كند. دست‌افزارهاي سنگي شيركوه، سنگ‌نگارهاي كوه ازنان و سفالينه‌هاي منقوش كشف شده در نارين قلعه ميبد، و غارهاي متعدد در گوشه وكنار اين استان از جمله اين نگاره‌هاي تاريخي هستند.

از شهرستان‌هاي ديدني استان يزد مي‌توان از ابركوه، اردكان، بافق، بهاباد، تفت، خاتم، صدوق، طبس، مهريز و ميبد نام برد.

نوروز در يزد: سفره هفت سين يكي از اركان اصلي عيد نوروز در يزد است. هنگام تحويل سال افراد خانواده دور سفره هفت‌سين مي‌نشينند و بزرگ خانواده دعاي تحويل سال را مي‌خواند. بعد از تحويل سال كوچك‌ترها به ديدن بزرگ‌ترها مي‌روند و با تبريك سال نو عيدي مي‌گيرند. غذاي سنتي اين روز، سبزي‌پلو با ماهي است.



جاذبه‌هاي گردشگري و تاريخي

استان يزد از بناهاي تاريخي و بي‌نظيري برخوردار است كه گنجينه‌اي از هنر، فرهنگ و تمدن ايراني را در خود جا داده است كه از آن جمله مي‌توان به مسجد جامع كبير اشاره كرد: اين مسجد يكي از با ارزش‌ترين ميراث تاريخي هنري و گنجينه‌اي از معماري اسلامي است.

باني ساختمان اصلي اين مسجد را «علاءالدين گرشاسب آل بويه» قرن ششم هجري مي‌دانند. اين محل از اماكن عبادتي و تاريخي يزد است.

باغ دولت‌آباد: باغ دولت‌آباد يكي از باغ‌هاي معروف ايراني است كه در زمان محمدتقي‌خان (دوره زنديه) طراحي و ساخته شده است جالبترين بناي اين مجموعه را عمارت هشتي و بادگير تشكيل مي‌دهد.

بادگير باغ دولت با 33 متر بلندي از سطح زمين شاهكار مهندسي و نشانه نبوغ معماران يزدي است.

آتشكده زرتشتيان: يكي از اماكن مربوط به زرتشتيان، آتشكده آنها است در اين محل آتش ‌مقدس زرتشتيان هميشه روشن نگه داشته مي‌شد و قدمت آتشكده به 1500 سال مي‌رسد.

مجموعه امير چقماق: امير جلال‌الدين چقماق از سرداران و امراي شاهرخ تيموري و حاكم يزد با همكاري همسر خود فاطمه خاتون براي آباداني يزد مجموعه‌اي شامل تكيه ميدان، حمام، كاروانسراها، خانقاه، چاه آب سرد و مسجد امير چقماق را بنياد نهاده است.

مسجد حظيره: اين مسجد در خيابان امام واقع و بناي كنوني كاشيكاري‌هاي آن به جز سنگ مرمر منصوب در محراب، از آثار جديد و تازه‌ساز است نام آن در وقفنامه روضه محمديه، ذكر شده و هم‌اكنون به مسجد محمديه شهرت يافته است.

بناي پيشين حظيره از آثار قديم بوده است به نحوي كه در وقفنامه مسطور است. حظيره محمديه بقعه‌اي بوده است كه براي سكونت فقرا و نيز محل عبادت و در سال 843 قمري از اموال حاجي شمس‌الدين محمدبن زين‌الدين عليشاه ميبدي در محله مباركه دروازه فتح يعني محله‌اي كه به پيربرج شهرت داشت، ساخته شد.

خانه لاري‌ها: اين خانه در سال 1286 (هجري قمري) ساخته شده است كه مالك آن حاج‌محمدابراهيم لاري بوده و به عنوان خانقاه نعمت‌اللهي از آن استفاده مي‌شد ـ مساحت آن حدود 1700 مترمربع و زيربناي آن معادل 1200 مترمربع يكي از نمونه‌هاي زيبا و عالي‌‌خانه‌هاي اعياني قرن 13 است.

محلات قديمي يزد: آنچه به وضوح مي‌توان در هنر معماري يزدي ديد، هنر زيستن يا به عبارتي همزيستي مسالمت‌آميز با طبيعت خشن و كويري است كه با سختكوشي، پشتكار و قناعت، نوعدوستي، نمودهايي را در عرصه شهرسازي و معماري به نمايش گذاشته كه نظر هر بيننده و محقق را به خود جلب مي‌كند.

نمونه بارز اين معماري محله فهادان يا يوزداران است كه در گويش محلي جنگل يا محل يوزداران ناميده مي‌شود.

قدمگاه منصوب به امام رضا(ع) در اين گذر واقع است.

از ديگر محله‌هاي مهم يزد مي‌توان به محله سرجمع، محل يعقوبي، محله سردوراه، محله مصلي، محله قلعه‌كهنه و محله لب خندق اشاره كرد.

بازار خان: ساخت اين بازار به زمان ناصرالدين شاه قاجار برمي‌گردد اين بازار 2580 متر طول دارد و ارتفاع بازار 4 تا 6 متر است.

در بخش شمالي جنوبي 53 مغازه و بخش شرق غربي 100 مغازه وجود دارد.

بازار زرگري: قدمت آن به قرن 12 يا 13 هجري قمري مي‌رسد. طول اين بازار 94 متر و عرض آن 3 متر با ارتفاع 6 متر است. تعداد 53 مغازه در اين بازار وجود دارد و به‌عنوان مركز خريد و فروش طلا وجواهر محسوب مي‌شود.

آب‌انبار شش بادگيري: براي شهرهاي كويري و ساكنان آن همچون يزد ارزش آب بيش از هر جايي ديگر احساس مي‌شود.

در اين شهر بيش از 75 آب‌انبار وجود دارد كه يكي از آنها هفت بادگير و در شهرستان صدوق قرار دارد و بقيه شش بادگير است و 180 سال پيش در دوره قاجار ساخته شده‌اند اين محل 55 پله ورودي در قسمت جنوبي دارد كه بين پله 25 و 26 از بالا يك هشتي با سنگفرش آجري ساخته شده است.

اماكن مذهبي: مسجد ملااسماعيل: اين مسجد بزرگ در جنوب ميدان خان قرار گرفته است و اثر همت والاي آخوند ملااسماعيل عقدايي در سال 1222 است.

بقعه دوازده امام: اين بقعه در سال 429 هجري قمري به دستور ابوسعيد و ابويعقوب از امراي علاءالدوله فرامرز ساخته شده است. دراين بقعه كتيبه‌اي به خط كوفي بالاي سر درگاه، نمايي كه در حاشيه‌اي از آن نقوش گل و بوته قراردارد و سنگ قبر فخرالدين اسفنجردي از مشايخ بزرگ قرن هشتم قمري كه در محراب نصب شده است جلب توجه مي‌كند.

بقعه سيد ركن‌الدين: اين بنا در سال 725 (هجري قمري) بنا نهاده شده است و محل دفن ركن‌الدين محمد قاضي است. اين بنا داراي گنبدي با گچبري‌هاي خطوط اسليمي داخل ايوان بلند و مقرنس‌هاي چهار گوش بنا و محراب بلند است. در داخل بقعه آثار تزيينات آجركاري و خطوط كوفي و نستعليق بر ديوارها و حتي در قسمت سقف كه با آب‌رنگ نقاشي شده است به چشم مي‌خورد.

موزه‌هاي استان يزد: 19 موزه در استان يزد فعال است كه مهمترين آنها موزه مردم‌شناسي تفت، حيدرزاده، ابركوه، اردكان، مهر يزد وزيري و مردم‌شناسي رجال و موزه‌هاي آب، علوم طبيعي و پست ميبد و موزه سفال ميبد و فرش اردكان است.

جاذبه‌هاي طبيعي: درختان سرو از جمله درختان ديرزيست استان يزد است كه تعدادشان در استان يزد كم‌ نيست و در طول زمان‌هاي گذشته در مقابل حوادث و بلاياي طبيعي مقاومت كرده‌اند و از آن جمله به سرو چهار هزار ساله ابركوه، سروهاي كهن منگاباد و اشكذر اشاره كرد.

زيارتگاه‌هاي زرتشتيان: زيارتگاه‌هاي پيرناركي و پيرچك‌چك از مراكز آييني و مذهبي زرتشتيان در استان يزد است و هر سال گروه‌هاي زيادي از زرتشتيان از نقاط مختلف ايران و جهان در اين مراكز جمع مي‌شوند. همچنين دخمه‌هاي آن در 15 كيلومتري جنوب شرق يزد در بلنداي كوهي كه به كوه دخمه معروف است واقع شده‌اند.

صنايع دستي: فرشبافي عمده‌ترين صنايع دستي استان يزد است كه نيمي از آن به خارج از كشور صادر مي‌شود و بقيه در داخل كشور به فروش مي‌رسد، از ديگر صنايع دستي اين استان زيلوبافي را مي‌توان نام برد كه مهمترين مركز اين صنعت، شهرستان ميبد است و قديمي‌ترين زيلو با طرح زيباي محرابي را مي‌توان در موزه تخصصي زيلوي اين شهرستان ديد كه مربوط به سده 808 هجري قمري است.

همچنين اين استان تنها استان كشور است كه هنوز در آن ايكات و دارايي بافته مي‌شود و ترمه‌هاي اين شهر همواره مورد توجه جهانگردان و گردشگران بوده است. سبدبافي، زرگري سنتي، چاقوسازي، منبت‌كاري، خراطي، گيوه‌بافي، آهنگري، گره‌چيني، و سفالگري از ديگر صنايع دستي استان يزد است.

شيريني‌‌هاي يزد: قطاب، باقلوا، پشمك و حاجي‌بادامي از شيريني‌هاي معروف يزد است.

غذاهاي محلي: آش گندم، آش ماش، آش كدو، كله‌جوش، اشكنه، آش شلغم، آش انار و شولي.

انواع نان‌ها: كماچ، سروك، لتير، نان تابه‌اي، نان كرنو.

يزد به‌عنوان نخستين شهر خشت خام جهان و دومين شهر تاريخي جهان با بافت تاريخي با عرصه 743 و حريم 5000 هكتار در فهرست آثار ملي كشور به تبت رسيده است.

تاكنون بيش از 6500 اثر تاريخي شناسايي 1383 اثر فرهنگي تاريخي به ثبت رسيده است.



آمادگي نوروزي

هر سال در تعطيلات نوروز مسئولان استان براي پذيرايي از ميهمانان نوروزي تداركاتي مي‌چينند.

شهرداري يزد در سه ورودي شهر از سمت كرمان، تهران و فارس مبادرت به نصب چادر و ايستگاه راهنمايي مي‌كند كه در اين ايستگاه‌ها، نقشه راهنماي شهري به صورت برشور به مسافران داده مي‌شود و از طريق بلوتوث نقشه كامل شهر بر روي گوشي مسافران ريخته مي‌شود.

آموزش و پرورش نيز 370 مدرسه را در سطح استان تجهيز كرده است كه از اين تعداد 200 مدرسه در شهر يزد آماده اسكان ميهمانان است و مسافران مي‌توانند به محل ستاد اسكان واقع در بولوار طالقاني مراجعه كنند و ميراث فرهنگي هم هماهنگي لازم با هتل‌ها و دفاتر خدمات مسافري براي رفاه حال مسافران انجام داده و براي راهنمايي گردشگران پايگاه استقرار راهنماي گردشگران داير كرده است و اقدام به فروش بليت براي اماكن فرهنگي تاريخي نيز مي‌كند.

گزارش: بهناز عسكري

اورامان؛ روستاي پلكاني كردستان

اگر از طبيعت زيبا، خانه پلكاني و آب و هواي مطبوع روستاي ماسوله در استان گيلان بگذريم اين تبليغات است كه نام اين روستا را سر زبان‌ها انداخته است به طوري كه سالانه گردشگران بسياري از اقصي‌نقاط كشور از ماسوله ديدن مي‌كنند اما در غربي‌ترين منطقه كشور يعني اورامانات كردستان روستايي است كه طبيعت و موقعيتي به مانند ماسوله دارد و اگر بگوييم زيباتر سخن به گزاف نگفته‌ايم و گردشگراني كه از اين روستا باقدمت هزاران ساله ديدن كرده‌اند اين گفته را تأييد مي‌كنند.

كردستان متأسفانه با وجود طبيعت زيبا و آثار بديع باستاني و منابع طبيعي دلپذير و چشم‌اندازهاي زيبا هنوز براي ايرانيان ناشناخته مانده است.



روستاي اورامان

يكي از مواهب خدادادي و آثار باستاني زيبا و تاريخي كردستان، روستاي اورامان تخت است.

اگر زمستان از پيچ‌وخم‌هاي سخت و يخ‌زده جاده مريوان ـ اورامانات بگذري در پس آخرين گردنه، روستايي محصور در برف و مشرف بر رودخانه خروشان سيروان از دامنه كوه‌هاي زيبا و سر به فلك كشيده به چشم مي‌خورد كه زيبايي‌اش هر بيننده را به شگفتي وا مي‌دارد. اورامان‌تخت برخلاف نامش، روستايي است كه فقط بر بام خانه‌هايش مي‌توان سطحي صاف و تخت يافت. اين روستا كه در دامنه رشته‌كوه‌هاي زاگرس و در ابتداي حوزه آبريز سيروان واقع شده با توجه به معماري و ويژگي‌هاي منحصر به فرد خود يكي از روستاهاي شگفت‌انگيز كشور است.

معماري ويژه و برگرفته از شرايط منطقه، برگزاري آيين ويژه عروسي پيرشاليار كه هر سال در دو نوبت و در 45 روز گذشته از فصل زمستان و 45 روز گذشته از فصل بهار برگزار مي‌شود، فرهنگ غني و پوشش محلي مردم از جمله اين ويژگي‌ها است كه نام اورامان را جهانگير كرده است. اورامان‌تخت كه در ارتفاع 1450 متري از سطح آب‌هاي آزاد در 65 كيلومتري جنوب شرق شهرستان مرزي مريوان و 170 كيلومتري سنندج مركز كردستان واقع است، اقليمي معتدل و كوهستاني دارد. آب و هواي اين روستاي شگفت‌انگيز در فصول بهار و تابستان بسيار مطبوع و دلپذير است و زمستان آن بسيار سرد و طولاني است به طوري كه در بعضي سال‌ها بارش برف در روستاي اورامان به اندازه‌اي است كه براي چندين روز و حتي هفته‌ها دسترسي به آن امكان‌پذير نيست.

تمامي خانه‌هاي روستاي اورامان‌تخت از سنگ و چوب ساخته شده است و مردان سختكوش روستا با الهام از طبيعت زيباي منطقه و با دستان هنرمند خود به اين سنگ‌هاي بي‌جان، زيبايي بخشيده و به شيوه‌اي كاملاً ديدني آنها را روي هم قرار داده و با رعايت اصول مقاوم‌سازي، خانه‌ها را در دو يا چند طبقه بنا نهاده‌اند.



* پيشينه و وجه‌تسميه نام روستا

واژه اورامان يا هورامان از دو بخش هورا به معني اهورا و مان به معني خانه، جايگاه و سرزمين تشكيل شده است. بنابراين اورامان به معني سرزمين اهورايي و جايگاه و اهورامزدا يا سرزمين مهرباني است. هور در اوستا به معني خورشيد آمده و هورامان جايگاه خورشيد نيز معني مي‌دهد.

پسوند تخت هم به دليل پايتخت و مركزيت آن است و به روايتي ديگر اورامان در گذشته‌هاي دور شهري پرجمعيت و مركز حكومت اورامي‌ها بوده است.

اورامانات يكي از معدود مناطق ويژه در بخش صنايع دستي نيز به شمار مي‌آيد به طوري كه در گذشته‌هاي نه چندان دور مردم ساكن در اين منطقه پوشاك و مايحتاج خويش را در محل و با بهره‌گيري از مواد و منابعي كه در دسترس داشتند، تهيه مي‌كردند.

فضاي زندگي ساكنان روستا با محيط طبيعي آن و همچنين نحوه معيشت و فعاليت‌هاي اقتصادي آنان آميخته است به طوري كه در خانه‌ها علاوه بر محل استراحت و اتاق‌ها، مكاني براي قرار دادن دارهاي قالي و دستگاه‌هاي گليم و جاجيم‌بافي و حتي انبار غله و علوفه پيش‌بيني شده است.

اورامان‌تخت با باغ‌هاي سرسبز و زيبايش كه به صورت پلكاني و در بافت مسكوني و بعضاً در اطراف روستا قرار گرفته‌اند يكي از مناطقي است كه در توليد انار، انگور و گردو شهره است و بخشي از درآمد مردم روستا از اين محل و بخشي هم از طريق صنايع دستي تأمين مي‌شود كه متأسفانه براي معرفي اين مواد غذايي كه از كيفيت بسيار بالايي برخوردارند چنان كه بايد و شايد تبليغ و اطلاع‌رساني نشده است.

اورامان‌تخت از ديرباز تجليگاه موسيقي اصيل كردي اورامي بوده و موسيقي بين اهالي اين روستا جايگاهي قابل تأمل دارد.



* آيين پير شاليار

مقبره پير شاليار در اورامان تخت كه هر سال در فصول بهار و زمستان شمار بسياري از مردم اقصي‌نقاط كشور را براي نكوداشت و سالياد جشن عروسي پيرشاليار به اين روستا مي‌كشاند، از ديدني‌هاي روستاي اورامان تخت است. مردم محلي به آيين عروسي پير كه در آخرين چهارشنبه منتهي به 15 بهمن و در آخرين چهارشنبه منتهي به 15 ارديبهشت برگزار مي‌شود، كمسائي گويند.

شاليار (شهريار) پيري روحاني بوده كه در دل مردم اورامان‌تخت كردستان جاي داشته است و بهمن هر سال سالروز ازدواج او است و مردم اورامان به ياد او اين واقعه را جشن مي‌‌گيرند.

گويند در زمان‌هاي بسيار دور در بخارا پادشاهي زندگي مي‌كرد كه دختري داشت به نام «بهار ناز خاتون». اين دختر كر و لال بود و تمامي حكيمان آن دوران نتوانسته بودند بيماري او را درمان كنند.

از آنجا كه در منطقه اورامانات كردستان فردي به نام پيرشاليار زندگي مي‌كرد كه صاحب كرامات بود، اين خبر به بخارا مي‌رسد و شاه دخترش را همراه با برادرش و عده‌اي ديگر به منطقه اورامانات كردستان مي‌‌فرستد. آن‌ها وقتي كه به نزديكي روستايي كه پير در آن زندگي مي‌كند مي‌رسند دختر پادشاه احساس مي‌كند كه گوش‌هايش شنوايي خود را به دست آورده‌اند و صداها را مي‌شنود و چون پادشاه بخارا اعلام كرده بود كه هر كس بيماري دخترش را درمان كند مي‌تواند وي را به همسري برگزيند، پيرشاليار قبول مي‌كند و چون از مال دنيا چيزي نداشت جشن عروسي را با كمك اهالي برگزار مي‌كند.

آيين باستاني پيرشاليار همانگونه كه ذكر آن رفت در دو زمان متفاوت 10 تا 15 بهمن و 15 ارديبهشت همزمان با جشن سده زرتشتي‌ها برگزار مي‌شود.

از اول بهمن هر سال در روستاي اورامان تخت‌ جنب‌و‌جوش ويژه‌اي به چشم مي‌خورد كه نشان از نزديك شدن زمان آييني دارد كه صدها سال است مردم منطقه با اعتقاد و حساسيت بسيار سعي در برگزاري آن دارند.

به گفته اهالي روستا «شيخ مصطفي» مشهور به پيرشاليار پيري صاحب كرامات و از مقربين درگاه حضرت‌ حق بوده است.

با توجه به روايت مختلف كه در اين زمينه نقل شده است، پير شاليار از انسان‌هاي صالح زمان زرتشت بوده كه پس از جهاد فراوان در راه خدا در اين منطقه چشم از جهان فرو بست و زيارتگاه او امروز به محلي براي راز و نياز مسلمانان منطقه تبديل شده است.

در مورد گذشته و تاريخ آيين كمساي سند‌هاي فراواني موجود است كه مستندترين آن‌ها اين است كه مردم اين منطقه در سال‌هاي قبل از ظهور اسلام با توجه به آغاز فصل بهار در محل زيارت پير شاليار حاضر شده و با راز و نياز با خداوند متعال و دعاي خير براي سالي پر از سلامت و بركت راهي خانه باغ‌هاي خود مي‌‌شوند و از آن زمان تاكنون مردم اين منطقه اين آيين را هرچه باشكوه‌تر برگزار مي‌كنند.

هرچند كه معني واژه كمساي در منابع موجود به همكاري و مشورت باز مي‌گردد به همين دليل عده‌اي نيز معتقدند كمساي براي نشان دادن تعاون و همكاري مردم هر سال برگزار شده است. در اين آيين كه از ساعت 10 صبح آغاز مي‌شود همه مردم روستاي اورامان و روستاهاي نزديك در محل زيارتگاه پير شاليار جمع مي‌شوند و با دف‌نوازي و خواندن اوراد با خداي خود راز و نياز مي‌كنند و دراويش به ذكر و سماع مي‌پردازند.

در چهل و پنجمين روز بهار كه در تقويم رسمي كشور، روز گردشگري استان كردستان نامگذاري شده است اين آيين، با شكوه ويژه‌اي برگزار مي‌شود.

در هر حال اورامان جاذبه‌هاي بسياري دارد كه در قالب دوصد دفتر نگنجد و فقط ديدن آن مي‌تواند ما را از يك بهشت كوچك زميني بهره‌مند كند.

روستاي اورامان تخت سال 85 و در جريان سفر هيأت‌دولت به استان كردستان به عنوان يكي از مناطق نمونه گردشگري به ثبت رسيد و بعد از آن يك هتل بسيار زيبا و برگرفته از معماري منطقه به نام هتل سنگي اورامان ساخته شد كه پذيراي ميهمانان و گردشگران است.

گردنه زيباي ژالانه، گردنه مرتفع تته كه مشرف به خاك كردستان عراق و شهر حلبچه و منطقه شهرزور و درياچه دوكانان عراق است و همچنين درياچه زريوار مريوان، چشم‌انداز رودخانه خروشان سروان، امكان خريد از بازارچه مرزي و بازار شهر مريوان و ديدن آيين‌ باستاني پيرشاليار همه و همه دلايل بسيار خوبي براي انتخاب و تعيين روز 15 ارديبهشت به عنوان روز گردشگري استان كردستان بوده است.

كردستان سرزمين رنگ‌هاي زيبا، لباس‌هاي كردي زنانه و مردانه سرسبزي و طراوت كوهستاني و مردمان ميهمان‌نواز است كه كمتر در برنامه‌هاي گردشگري ايرانيان قرار گرفته است. در نخستين فرصت بهاري سري به اينجا بزنيد خالي از لطف و تماشا نيست.

گزارش: عرفان خادم

استان فارس سي و يك غار دارد كه عبارتند از :  

اشكفت سياه (اشكفت گردو) -  انگره مينو-  بلع زار – بوف -  بهشت مكان (بشمكان) -  بيشو-  پري ياغي -   تادوان -  تاگي -  تمپ كوچه -  تنگ براق -  چاه درغول -  چك -   دره قير-   زكريا -  شاپور -  شفق -  ضحاك - طاق سياه -  علي ولي الله (قطرويه) -  فرايجان -  فرميشگان -  قصر ابوالنصر -  قلات -  كان گوهر -  گبر-  گلين -  گوهردان -  مظفر سهلك -  ممتاز -  نمكدان

ناهاي تاريخي قزوين شايد نسخه اي از تمام بناهاي تاريخي كشور باشند. آن قدر كه اگر گذارتان به اين بناها بيفتد مي توانيد نمونه هر كدام را در گوشه كنار استان هاي ديگر كشور به ياد بياوريد كه مشابه شان را ديده ايد و معماري شان را روزي تحسين كرده ايد.

اين بار اگر گذارتان به قزوين افتاد، بد نيست سري به كاخ موزه چهلستون يا عمارت كلاه‌فرنگي اين شهر بزنيد كه اگر مهم ترين بناي ديدني اين شهر نباشد، لااقل يكي از 5بناي به ياد ماندني آن است. كلاه فرنگي قزوين از آثار مهم دوره صفوي است كه در وسط باغ بزرگي قرار گرفته است. يعني همان دوره اي كه قزوين پايتخت ايران بود و پررونق ترين دوران عمرش را مي گذراند.

عمار كلاه فرنگي تنها كوشك باقي مانده از مجموعه كاخ‌هاي سلطنتي روزگار شاه طهماسب به حساب مي‌آيد كه اين روزها موزه شده و به يكي از گردشگر پذيرترين جاذبه‌هاي اين شهر تبديل شده است. به خصوص با آن نقاشي هاي ديواري جالب و ديدني اش كه از روزگار صفويان تا به حال بر ديوارهاي اين مجموعه خودنمايي مي كنند. نقاشي‌هاي ديواري طبقه اول نمونه‌اي از هنر نگارگري مكتب قزوين است كه شهرت فراواني هم كسب كرده اند. اين بنا كاخ شاهي بوده كه شاه طهماسب صفوي بناي آن را از روي نقشه يك معمار ترك با شيوه شطرنجي خيلي كوچك ساخته و در آن پنجره‌هاي چوبي بسيار ظريف با شيشه هاي رنگي تعبيه كرده است.

مي گويند شاه طهماسب صفوي درسال ‎951 هجري قمري به دليل تهديدات تركان عثماني تصميم به‌ انتقال پايتخت از تبريز به قزوين گرفت و در همين سال بود كه ‌اراضي موسوم به زنگي‌آباد را از ميرزا شرف جهان يكي از بزرگان و معتمدان شهر براي احداث بناي شاهي خريد. او از معماران برگزيده كشور دعوت كرد تا باغي به ‌شكل مربع بسازند و در ميان آن عمارت هاي عالي، تالار، ايوان ها و حوض هاي زيبا بنا كنند. حالا عمارت كلاه فرنگي به همراه سردر عالي قاپو تنها بناهاي باقي مانده از باغ هاي دوره صفويه در قزوين است.

چهلستون قزوين، ساختماني 8 گوش است با مساحت تقريبي 500 متر مربع كه در 2 طبقه ساخته شده و در هر طبقه آن تالارها و اتاق هاي كوچكي قرار دارد. در دوره قاجاريه بناي اين كوشك توسط سعدالسلطنه، فرماندار وقت قزوين، بازسازي شد و از آن به بعد به نام چهلستون شناخته شد.

باغ و كاخ گلستان

مجموعه كاخ گلستان، يادگاري به جاي مانده از ارگ تاريخي تهران است، كه روزگاري همانند نگيني در ميان اين ارگ، ميدرخشيد. بنياد ارگ تاريخي تهران به دوره صفويه و زمان شاه طهماسب اول بازميگردد. اين ارگ در دوره كريم خان زند بازسازي شده و در دوره قاجار به محل دربار و سكونت سلاطين قاجار اختصاص يافته است؛ گفتني است كه ناصرالدين  شاه در دوران حيات خود تغييرات بسياري را در مجموعه گلستان ايجاد كرده است. در بيش از يك سوم فضاي ارگ، دارالحكومه و محل سكونت شاه قرار داشت. اين منزلگاه همانند  خانه هاي سنتي ايران داراي دو بخش بيروني و اندروني بود. بخش بيروني شامل دو قسمت يعني حياط دارالحكومه يا ديوانخانه وديگري باغ مربع شكلي به نام باغ گلستان بود كه ايندو حياط را بناهايي از يكديگر جدا ميساخت. در شرق دارالحكومه و شمال باغ گلستان فضاي اندروني قرارداشت كه حياطي بزرگ بود و محل اقامت زنان شاه و عمارت خوابگاه شاهي در ميانه آنها ساخته شده بود و در واقع حرمسرا را تشكيل ميداد. اين مجموعه دردوره پهلوي تخريب و بجاي آن ساختمان فعلي وزارت امور اقتصادي ودارائي ساخته شد. حياط تخت مرمر يا دارالحكومه مقر بر تخت نشستن شاه و برگزاري بارعام و محل حكومت بود. در حاليكه فضاي باغ گلستان اندرون شاهي بود و به ملاقاتهاي خصوصي، مراسم و بزمهاي شبانه دربار اختصاص داشت.